Andrzej Dobosz poleca. Henryk Grynberg. „Ojczyznaˮ.  Warszawa 1999

 Ojczyzna Henryka Grynberga jest zbiorem ośmiu opowiadań: Buszujący w Niemczech, Sielanka-Siaj, Pełnomocnictwo, Grób, Nieznajomy, Jidit, Hamlet, Ojczyzna.

Oddajmy głos autorowi:

Opowiadania te, dokument z lat 1960–1970, wybrane są tematycznie. Ich temat – tożsamość, przynależność, ojczyzna, alienacja – biegnie po sinusoidach i cosinusoidach wygnania – powrotu – wygnania.

Sześć utworów pochodzi z debiutu książkowego „Ekipa «Antygona»ˮ (PIW 1963), a dwa pozostałe ze zbioru „Szkice rodzinneˮ (Czytelnik 1990). Niektóre z nich po latach wymagały drobnych poprawek formalnych. Przy okazji przywróciłem autentyczne nazwy (Radoszyna, Stanisławów) i imiona (Jankiel, Szebsl).

„Buszujący w Niemczech” to pierwotny tytuł „Buszującego po drogach”, ostatniego utworu, jaki opublikowałem w Polsce przed ucieczką do Ameryki. Ukazał się w „Twórczości”

(w lipcu 1967) pod zmienionym przez cenzurę tytułem i z licznymi innymi zmianami, które wprowadzono bez mojej wiedzy, a które były dla mnie sygnałem,

ich zdaniem, obraz kibucu w opowiadaniu „Jidit”.

Końcowe (i kluczowe) opowiadanie „Ojczyzna” ukazało się już w paryskiej „Kulturze”.

Ojczyzna jest dla mnie pojęciem niejednoznacznym i niełatwym do zdefiniowania. Związkiem wymagającym lojalności obustronnej…

Henryk Grynberg urodził się 4 lipca 1936 roku w Warszawie, potem wychowywał się na wsi Radoszyna pod Mińskiem Mazowieckim. Jest synem Abrama Grynberga, który zajmował się drobnym handlem, i Sury z domu Sulik. W czasie okupacji przyjęli wraz z matką nazwisko Krzyżanowski i ukrywali się w Warszawie i na Podlasiu.

Po wojnie zdał maturę w Łodzi i studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Warszawskim.

Po uzyskaniu magisterium pracował jako aktor w Państwowym Teatrze Żydowskim

im. I. Kamińskiej. Debiutował w roku 1959 w tygodniku „Współczesnośćˮ opowiadaniem  Ekipa „Antygona”. Wraz z żoną Krystyną Walczakówną,  aktorką Teatru Narodowego, w 1976 roku pozostali w USA, prosząc o azyl. W Ameryce najpierw pracował jako robotnik. Potem skończył jednak studia na wydziale języków słowiańskich w  Los Angeles. Współpracował z „Kulturą” paryską Jerzego Giedroycia i „Wiadomościami” londyńskimi. Publikował również w Polsce, współpracując z „Tygodnikiem Powszechnym”.

W opowiadaniu Nieznajomy z tomu Ojczyzna narrator spaceruje alejami całkiem nowego miasta, w którym nie może spotkać ani jednego starego domu. Zwraca jednak uwagę na kolorowe stoliki na tarasach świeżo wymytych kawiarń. Słucha też szmeru palm nad brzegiem ultramarynowego morza.

Nad alejami w ciągu dnia rozlewał się soczysty błękit śródziemnomorskiego nieba. W nocy strzelały fajerwerki reklam nad witrynami sklepów i neonowe nazwy kawiarń.

Spacerowicz wstępuje do sklepiku, gdzie zjada pęk bananów. Zatrzymuje się przed kioskiem na rogu, gdzie przecinano grejfrut na pół i z obu połówek wyprasowywano sok do szklanki. Mija eleganckie restauracje ze służbą oczekującą przed progiem na gości.

Jestem tu nieznany, myśli nasza postać. Jestem ogolony.

Widać, że mam czystą koszulę. Gdy trzeba, mówię „przepraszam”.

Kobiety przy stolikach także zachowują dystans wobec niego i wszystkich przechodzących. Dopiero pod wieczór wypijał na stojąco dwa, trzy koniaki i marzył o szczęce takiego, który by go zaczepił. Nikt go jednak nie zaczepiał, więc wracał do przyjaciół, do których przyjechał, do ich ciężkich niezgrabnych mebli przewiezionych przez morze w całości. W ciągu lat od rozstania na Dworcu Gdańskim nie zmienili się oni ani ich mieszkania, ani być może on.

Czasem spotyka wariata, który biega ulicami i wymyśla ludziom od osłów, a oni dają mu za to piastra.

Po jakimś czasie przerzuca aparat przez plecy i udaje się na południe, do Jafy.

Henryk Grynberg. „Ojczyznaˮ w POLONIE

-https://polona.pl/item-view/b415e7e6-1eb0-48fa-8371-5f0468af5f0c?page=5