Psałterz floriański jest znany nie tylko ze swojego bezcennego tekstu – najstarszego zachowanego dużego zasobu średniowiecznej literackiej polszczyzny. Od momentu odkrycia w 1827 roku, badaczy interesują również jego marginalne dekoracje. Na kilkudziesięciu kartach księgi ukazano wśród barwnych floratur scenki i postacie, które momentami zaskakują nawet znawców średniowiecznej sztuki. Wybraliśmy najdziwniejsze z nich.
10. Głowy we floraturach
Floratura zdobiąca marginesy i przestrzenie między kolumnami tekstu jest naturalnym habitatem wszystkich dziwnych istot z Psałterza. Bardzo często z samych kolorowych liści wysuwają się ludzkie twarze i głowy.
9. Lew i kot
Lwy w średniowiecznej ikonografii pojawiają się często, ale ze zmiennym szczęściem. Iluminatorzy, którzy w większości nigdy nie widzieli żywego lwa na oczy, korzystali z wcześniejszych wzorców – prowadziło to do powstawania przedziwnych lwich portretów, w których głównymi wymaganiami była bujna grzywa i groźnie wystawiony język. Na marginesach Psałterza znajdujemy również jednego kota. Badacze toczą spór, czy szykuje się on do skoku na namalowanego obok ptaka, czy też wypoczywa w pozycji piecucha (tzw. „kota, który udaje chleb”).
8. Iskający ptak
Albo monstrualnych rozmiarów ptak, albo niewielki człowieczek. Trudno wyjaśnić, co dzieje się na tej miniaturze, ale ptak najwyraźniej jest zainteresowany fryzurą jegomościa.
7. Człowiek o bardzo długiej szyi
Madonna z długą szyją Parmigianina mogłaby pozazdrościć tej postaci, która tym razem nie widnieje na marginesie, tylko między dwiema kolumnami tekstu. Specyficzna, ledwo zarysowana i zbliżona do tonsury fryzura tej postaci może sugerować, że mamy tu wydłużoną postać zakonnika.
6. Uśmiechnięty lew
W odróżnieniu od poprzedniego lwa, który ma złowrogi wyraz paszczęki, ten sprawia wrażenie radosnego i całkiem sympatycznego.
5. Skrzydlata małpa
Zanim Frank Baum opisał skrzydlate małpy w Czarnoksiężniku z Krainy Oz, zamieszkiwały one karty Psałterza floriańskiego. Małpa w dodatku nosi twarzową czerwoną czapkę i przez trąbę patrzy w ptasi dziób. Gdyby tego było za mało, iluminator umieścił nad nią trębacza wylegującego się w misce.
4. Jeźdźcy niebieskich świń
Hodowlę średniowiecznych świń nazwać można wolnowybiegową. Czcigodna profesja świniopasa nakazała pędzić stadka nierogacizny do zagajników, gdzie posilały się pysznymi żołędziami. Stąd też podobieństwo ówczesnych świń do dzików – okoliczności sprzyjały bowiem szybkim randkom z ich leśnymi przyjaciółmi. Trudno jednak wyjaśnić niebieskie umaszczenie świń. Kolejną zagadką są jeźdźcy, z których jeden z powodzeniem uprawia łucznictwo świnne, drugi z kolei musi chyba dopracować technikę dosiadu.
3. Nagi wirtuoz
Zagadkowa postać, która pojawia się nad Psalmem 13: „Rzekł jest szalony na siercu swojem: Nie Boga!”, czy też – jak chce Biblia Tysiąclecia – „Mówi głupi w swoim sercu: Nie ma Boga”. Stąd pojawiająca się interpretacja, że ma być to przedstawienie głupca. Golas grający na vielli – jednym z najpopularniejszych i najbardziej cenionych instrumentów średniowiecza – pojawia się jednak też w innych rękopisach i może mieć głebszą symbolikę, związaną z komentarzami do Psalmów.
2. Goły jeździec na lwie pokazującym język
W zasadzie tak, jak w tytule. Człowiek odziany tylko w kapelusz i buty, dzierżący włócznię i tarczę dosiada lwa, który wystawia czerwony ozór :p
1. Yoda-Nosferatu
Mimo różnych prób, tożsamość tej postaci wciąż nie jest wyjaśniona. Nie mamy pewności, czy to satyryczne przedstawienie człowieka z oślimi uszami, czy też diaboliczna figura. Więcej na jej temat przeczytacie tutaj.
◊◊◊
Rozważania na temat miniatur Psałterza floriańskiego będą kontynuowane 23 kwietnia w ramach wykładów towarzyszących jednodniowemu pokazowi rękopisu zorganizowanego w ramach cyklu PIERWSZE/NAJSTARSZE. Więcej informacji o pokazie na stronie Biblioteki Narodowej oraz stronie wydarzenia na Facebooku.
10 zwariowanych miniatur Psałterza floriańskiego by Polona is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe License.
