Był wybitnym badaczem kultury staropolskiej, a także znakomitym znawcą polskiego folkloru. Prowadził szerokie, intensywne badania w zakresie kultury ludowej i chłopskiej. Pasjonowała go historia. Odbył wiele podróży, które zaowocowały cennymi spostrzeżeniami dotyczącymi geografii, jak również fascynującymi opisami przyrody. Nie bez przyczyny w środowisku etnografów i folklorystów zyskał miano Mistrza. Dziełem jego życia jest ogłoszona w latach 1900–1903 czterotomowa Encyklopedia staropolska, opatrzona znaczącym podtytułem Ilustrowana, na której wychowało się wiele pokoleń humanistów. Zmarł sto piętnaście lat temu, 15 sierpnia 1910 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Urodził się w Kamionce, koło Augustowa, 3 listopada 1845 roku. Studiował w Szkole Głównej w Warszawie oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ogromny wpływ na jego zainteresowania naukowe mieli przyjaciele ojca – pisarz Józef Ignacy Kraszewski oraz historyk i encyklopedysta Julian Bartoszewicz. Z czasem, w Krakowie, trafił pod skrzydła poety Wincentego Pola oraz etnografa i folklorysty Oskara Kolberga. Kontakty te pozostawiły trwały ślad w jego pracach badawczych.
W roku 1872 zamieszkał w majątku w Jeżowie, gdzie prowadził ogromne gospodarstwo, zapewniające mu niezależność finansową. Rok później ogłosił pracę zatytułowaną Ułamek starożytnego kazania o małżeństwie. Potem przyszły następne publikacje: Kupalnocka czy Dawna ziemia bielska i jej cząstkowa szlachta. W 1883 roku ożenił się z córką Aleksandra Jelskiego – etnografa i kolekcjonera, a także tłumacza Pana Tadeusza na język białoruski. Małżonkowie stworzyli w Jeżowie dom otwarty, w którym bywali wybitni przedstawiciele świata kultury i nauki: Eliza Orzeszkowa, Narcyza Żmichowska i Henryk Sienkiewicz, malarz Henryk Elwiro Andriolii, kompozytorzy Zygmunt Noskowski i Piotr Maszyński, skrzypek Michał Jelski, a także etnografowie i folkloryści Jan Aleksander Karłowicz i Michał Federowski oraz biolog i krajoznawca Wojciech Jastrzębowski. Jednym z ważniejszych gości był rysownik Julian Maszyński, wielokrotnie podróżujący po kraju i Europie z Glogerem.
Gloger zwiedził okolice niemal wszystkich największych polskich rzek, dobrze poznał Puszczę Białowieską. Efektem tych wędrówek było wiele rozpraw, studiów, książek, takich jak: Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Rok polski w życiu tradycji i pieśni, Baśnie i powieści z ust ludu i książek, a także Poznaj swój kraj! Badacz słynął z tego, że interesował się wieloma dziedzinami i najrozmaitszymi zagadnieniami. Pisał o pieśniach ludowych i weselnych, spisywał anonimowe fraszki, przekazywane przez lata z ust do ust, co znalazło swój wyraz w pracach: Krakowiaki oraz Kujawiaki, mazurki, wyrwasy i dumki pomniejsze, Gody weselne czy Obrzęd weselny z pieśniami i przemowami, jak również w publikacjach: Zagadki ludowe z nad Narwi i Buga na pograniczu Mazowsza z Podlasiem, Zabobony i mniemania ludu nadnarwiańskiego tyczące ptaków, płazów i owadów.
Po opublikowaniu Encyklopedii staropolskiej pracował nad następnym wielkim dziełem, jakim okazało się Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce. Dwa tomy tego opracowania ukazały się w latach 1907–1909. Gloger mieszkał wówczas już w Warszawie, dokąd przeprowadził się w 1906 roku. Po śmierci żony Aleksandry Jelskiej, ożenił się z Kazimierą Wilczyńską. Należał wówczas do grona autorów wysoko cenionych w środowisku naukowym. Do jego najważniejszych dokonań zalicza się wszak: Księgę rzeczy polskich czy Słownik rzeczy starożytnych, ale przecież również Białowieżę w albumie, zadedykowaną Henrykowi Sienkiewiczowi, z którym wspólnie zwiedzili tę okolicę. Nie sposób nie wspomnieć, że większość książek Glogera wyróżniała się bogatą, starannie wyselekcjonowaną i opracowaną ikonografią.
Miał wielki talent pisarski – literacki i reporterski. Świadczy o tym zarówno jego proza artystyczna Sen ziemianina i Popas w Sławopolu, poemat Marzenia samotnika i wiersz Trzej rycerze, jak i choćby opracowanie Dolinami rzek. Opisy podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy. W roku 1911 Stefan Demby opublikował obszerną, liczącą blisko siedemdziesiąt stron, Bibliografię pism Zygmunta Glogera, dzięki której możemy sobie uświadomić wielkość dokonań tego badacza, a przy tym jego poznawczą systematyczność i pracowitość. Rok później Michał Federowski wydał broszurę Zygmunt Gloger (garść wspomnień osobistych) i w niej nakreślił wielostronny portret tego naukowca.
W roku 1983 ustanowiono Nagrodę im. Zygmunta Glogera. Przewodniczącym jury był najpierw Janusz Tazbir, a następnie Henryk Samsonowicz. Na liście nagrodzonych znajdują się nazwiska takich znakomitości, jak m.in.: Czesław Hernas, Jacek Kolbuszewski, Jan Miodek, Dorota Simonides, Roch Sulima.
Publikacje Zygmunta Glogera są dostępne w POLONIE
