Andrzej Dobosz poleca. Krzysztof Polechoński. „Kronikarz «czasów niepewnych». O Ferdynandzie Goetlu i jego twórczościˮ. Kraków 2023
Ferdynand Goetel urodził się pod koniec XIX wieku, w roku 1890, w malutkim małopolskim miasteczku Sucha. Dzisiaj Sucha Beskidzka. Rodzina miała korzenie niemieckie zarówno od strony matki, Julii z Köhlerów, prowadzącej zakład krawiecki, jak i ojca, Walerego Goetla, pracującego na kolei. Rodzice byli już całkowicie spolonizowani.
Mały Ferdynand, w przeciwieństwie do brata i siostry, był dzieckiem trudnym – często zmieniał szkoły. Uczył się w gimnazjach krakowskich, a także w szkole kadetów we Lwowie. Po przedwczesnej śmierci ojca w wychowywaniu dzieci pomagał matce wuj, Ferdynand Turliński, znany restaurator krakowski.
Goetel tak wspomina tamten czas: Historia mych lat szkolnych dzieli się na trzy etapy: a) od klasy pierwszej do czwartej włącznie okres burzliwy i ponury, w ciągu którego zmieniłem trzy zakłady gimnazjalne, uchodząc na ogół za chłopca tępego, o instynktach zbrodniczych (wielu profesorów uważało mnie za straconą jednostkę, a pewien dyrektor gimnazjalny oświadczył wręcz memu opiekunowi, iż kwalifikuję się na szubienicę), b) od klasy czwartej, przez szkołę kadecką, aż do egzaminu do szóstej realnej – okres przejściowy, w którym uchodziłem za zdolnego lenia, i c) finał w szkole realnej, gdzie wybiłem się na prymusa klasowego, nie pracując dziwnym zbiegiem okoliczności więcej niż w latach dawniejszych.
Ferdynand Goetel był uzdolniony plastycznie – „bardzo pociągał go rysunek, a także muzyka
(grał na skrzypcach)ˮ.
Gimnazjum realne ukończył w Krakowie w 1908 roku, następnie do 1912 studiował architekturę na politechnice w Wiedniu. Był aktywny w wielu organizacjach młodzieży akademickiej: Spójnia, Promień… należał również do Związku Strzeleckiego. Mając 21 lat, w roku 1911 debiutował opowiadaniem W Buczynowej Turni, opublikowanej w „Taternikuˮ, z którym był związany w kolejnych latach.
Po wybuchu wojny w 1914 roku, będąc poddanym austriackim, został internowany i deportowany do Taszkentu, gdzie przez kilka lat był na robotach przymusowych, pracując jako nadzorca przy budowie dróg i mostów. Po wybuchu rewolucji 1917 roku został zmobilizowany do oddziałów technicznych Armii Czerwonej. W roku 1920 wysłano go do prowadzenia robót w pobliżu granicy perskiej, skąd z żoną i córką uciekł w 1921 roku przez Persję i Indie do kraju.
Lata 1921–25 to praca w w Akademii Górniczej w Krakowie. W latach 1922–26 redaguje krakowski „Przegląd Sportowyˮ. W roku 1925 przenosi się na stałe do Warszawy i obejmuje redakcję miesięcznika „Naokoło świataˮ. Wiele publikuje, m.in. w „Gazecie Polskiejˮ, „Kurierze Warszawskimˮ. W latach 1927–33 był prezesem Polskiego PEN Clubu. Podróże do Egiptu, Islandii, Indii to lata 1926–32.
„Po wybuchu II wojny światowej był we wrześniu 1939 kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy. (…) Był jednym z nielicznych pisarzy polskich, którzy poddali się rejestracji w hitlerowskim Propagandaamt w Warszawie. Brał czynny udział w konspiracyjnym życiu kulturalnym, pisywał do czasopism Obozu Polski Walczącej(…). W 1943, w porozumieniu z Delegaturą Rządu RP na kraj uczestniczył w delegacji, która z inicjatywy władz niemieckich wyjechała do Katynia po odkryciu grobów polskich oficerów”. Po powrocie pisze raport, którego celem było… zmusić władze niemieckie do powierzenia dochodzeń katyńskich Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi. Co nastąpiło i został opublikowany raport, który trafił m.in. do komendanta Armii Krajowej, generała Stefana Roweckiego.
Po upadku powstania warszawskiego jedzie do Krakowa. Gdy do Polski wkracza Armia Czerwona Goetel płaci wysoką cenę za wyjazd do Katynia. Zostaje fałszywie oskarżony o kolaborację z Niemcami. Ukrywa się w jednym z krakowskich klasztorów, a potem przez Czechosłowację, Niemcy ucieka z Polski. Ostatecznie zatrzymał się w Londynie, gdzie żył bardzo skromnie, poświęcając się pracy literackiej, i gdzie zmarł 24 listopada 1960 roku.
Na obczyźnie kontynuował twórczość literacką. Publikował przede wszystkim w pismach londyńskich. Blisko współpracował z tygodnikiem „Wiadomościˮ, pisząc cykl pt. Notatki literackie.
Jego eseje Tatry (1953), opowiadania Kapitan Łuna (1947), wspomnienia Czas wojny (1955), powieść Nie warto być małym (1959) wydawane były w wydawnictwach londyńskich.
Omówienie utworów Ferdynanda Goetla i ich interpretacja w drugiej części książki Krzysztofa Polechońskiego jest niezwykle cenna, biorąc pod uwagę fakt, że twórczość pisarza jest praktycznie nieznana. Nie istnieje w programach szkolnych.
