Bogurodzica otwiera historię polskiej literatury i w dalszym ciągu zajmuje w niej wyjątkowe miejsce. Jest bowiem jednym z nielicznych utworów w języku polskim, który fascynuje odbiorców nieustannie od wczesnego średniowiecza aż do dziś (Jak czytać Bogurodzicę?). Przypuszcza się, że została skomponowana, jako pieśń rycerska lub hymn dynastyczny Jagiellonów (Kto ułożył Bogurodzicę? Krótka historia sporu). Jan Długosz opisując bitwę pod Grunwaldem z 1410 r., odnotował, że po przysłaniu przez Krzyżaków dwóch nagich mieczy, tuż przed starciem, całe rycerstwo odśpiewało patrium carmen, czyli „pieśń ojczystą”, Bogurodzicę:
Signis canere incipientibus regius universus exercitus patrium carmen Bogurodzicza sonora voce vociferatus est, deinde hastis vibratis in proelium prorupit.
(„Kiedy zaczęła rozbrzmiewać pobudka, całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą pieśń Bogurodzica, a potem potrząsając kopiami rzuciło się do walki”, przeł. J. Mrukówna)
Kronikarz w swoich Rocznikach wzmiankował również, że pieśń ta wybrzmiała przed bitwą pod Nakłem (1431 r.) oraz wojną ze Świdrygiełłą (1435 r.). Towarzyszyła także uroczystościom koronacyjnym m.in. Władysława Warneńczyka. Ponieważ pieśń śpiewano w okolicznościach batalii oraz przy okazji koronacji polskich królów, stała się ona odpowiednikiem dzisiejszego hymnu narodowego. Gatunkowo odpowiada także typologii hymnu, będąc pieśnią pochwalną na cześć Maryi, Matki Jezusa.
Bogurodzica to nie tylko tekst, ale także melodia. Najstarszy przekaz zachowany wraz z nutami to tzw. redakcja kcyńska przechowywana w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Zachował się na wyklejce datowanego na ok. 1407 r. rękopisu zawierającego zbiór kazań Macieja z Grochowa, wikariusza w Kcyni.
W przekazie z Biblioteki Jagiellońskiej tę doniosłą pieśń spisano pismem kursywnym w tzw. notacji chorałowej, w typie gotyckim, w którym nie notowano wartości rytmicznych, a jedynie wysokość dźwięku.
Monodia Polska i Adam Strug – Bogurodzica
Bogurodzica w redakcji kcyńskiej
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
U twego syna gospodzina matko zwolena, Maryja!
Zyszczy nam, spu<ś>ci nam.
Kyrieleison.
Twego dziela Krzciciela, bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie ra<j>ski przebyt.
Kyrieleison.
Te dwie najstarsze strofy Bogurodzicy można uznać za wzór średniowiecznej modlitwy. Odzwierciedlają one duchowość ówczesnej epoki. W strofie pierwszej podmiot zbiorowy zwraca się do Matki Boskiej, jako wybranej z wielu przez Boga i zjednoczonej z nim w pełnieniu jego woli, aby pozyskała przychylność swego Syna. W strofie drugiej zwraca się zaś do Syna Bożego, Chrystusa, aby za przyczyną Jana Chrzciciela wysłuchał błagań ludzi o dar bogobojnego życia i zbawienia po śmierci.
Adam Strug wraz z członkami zespołu Monodia Polska.
***
Bogurodzicą rozpoczęto koncert Carmen patrium, który towarzyszył inauguracji projektu Patrimonium. Nagranie Adama Struga wraz z zespołem Monodia Polska jest przykładem ponownego wykorzystania cyfrowych zasobów (re-use). Muzycy odśpiewali tą średniowieczną pieśń, tak jak śpiewano ją przed wiekami, zgodnie z zapisem melodii z najstarszego przekazu w tzw. redakcji kcyńskiej.
***
Artykuł powstał w ramach realizacji przez Bibliotekę Narodową projektu „Patrimonium – digitalizacja i udostępnienie polskiego dziedzictwa narodowego ze zbiorów Biblioteki Narodowej oraz Biblioteki Jagiellońskiej” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa 2014-2020.
***
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
