Podstawą świadomości staroobrzędowców były dawne ruskie tradycje, wyobrażenia, stereotypy i mity. Szczególna tożsamość staroobrzędowców tworzyła się bowiem od momentu podziału w Cerkwi moskiewskiej, jaki nastąpił w połowie XVII wieku. Kształtowały ją w olbrzymiej mierze postrzegane jako bluźniercze i obrazoburcze przedsięwzięcia reformatorskie patriarchy Nikona, a następnie prześladowania i cierpienia tych, którzy odrzucili nowe zwyczaje, usiłując zachować dawne obrzędy.
W licznych starowierskich wypowiedziach pojawia się grupowe przekonanie zwolenników dawnych tradycji, że w świecie, który stał się dla nich obcym, w miejsce dobra zatriumfowało zło, zamiast prawosławnej wiary zapanowało bluźnierstwo i wyszydzanie świętości, a nad tym wszystkim panowanie rozpoczął Antychryst. Jego uosobienie widzieli pierwsi wyznawcy w odpowiadającym według nich za zmiany w Cerkwi Nikonie, choć przez innych patriarcha postrzegany był jedynie jako zwiastun Antychrysta. Tak jak w wielu innych kwestiach starowiercy spierali się bowiem co do tego, kim jest, czy też będzie Antychryst i kiedy nastanie jego czas. Niektórzy sądzili zatem, że czasy Antychrysta dopiero nadejdą i oczekiwali rozpoczęcia jego panowania w przyszłości, inni byli przekonani, że Antychryst nie przybiera fizycznej postaci, ale jest tworem duchowym, który tylko w ten sposób, bez cielesnej postaci, może roztoczyć swa władzę nad całym światem. Jako wcielenie Antychrysta widziano także cara Aleksego Michajłowicza, choć trzeba podkreślić, że wielu staroobrzędowców pierwszego pokolenia, np. protopop Awwakum przez bardzo długi czas było przekonanych, ze car nic nie wie o nieprawościach i cierpieniach doznawanych przez starowierów, i że sam jest oszukiwany przez występnego Nikona. Później jednak mit o dobrym carze odszedł w niepamięć i w różnych okresach jako Antychrysta poczytywano Piotra I, Napoleona, a w czasach nam bliższych – Michaiła Gorbaczowa.
Apokalipsa opatrzona komentarzem Andrzeja z Cezarei jest tekstem bardzo popularnym w środowiskach staroobrzędowców. Znajdująca się w zbiorach Biblioteki Narodowej kopia powstała na obszarze, gdzie szczególnie rozkwitała ich kultura – w Rosji północnej, zapewne na początku XIX stulecia. Rękopis zawiera 72 miniatury stanowiące ilustracje księgi Objawienia. Sposób opracowania kodeksu, jego dekoracje, jak również pojawiająca się tutaj ikonografia są głęboko osadzone w tradycji sztuki staroruskiej, ale odpowiada również specyficznej duchowości i przekonaniom o świecie, które istniały we wspólnotach staroobrzędowców.
Cytaty z Apokalipsy św. Jana w przekładzie Biblii Tysiąclecia.
Bestia jest blisko… by Aleksandra Sulikowska is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe License.
