Andrzej Dobosz poleca. Elżbieta Wróbel. „Reporter rzeczywistości. O międzywojennej prozie Jalu Kurkaˮ. Kraków 2022

Na okładce książki zamieszczono fragment recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Macieja Urbanowskiego, w której pisze: Reporter rzeczywistości… jest bez wątpienia solidnym studium z interesującą, szeroko i kompetentnie potwierdzoną tezą o przenikaniu się

w powieściach Kurka tradycyjnej epiki powieściowej z żywiołem reportażu. (…)

W książce tej szeroko i ciekawie pokazano stosunek ówczesnej krytyki do kwestii „inwazji reportażuˮ na podstawie tekstów tak świetnych krytyków jak Irzykowski, Piasecki, Pomirowski, Breiter czy Baczyński.

Dobrze się stało, że Instytut Literacki w wydawanych książkach tak często przypomina zapomnianych pisarzy urodzonych na przełomie XIX i XX wieku. Ludzi, którzy przeszli przez doświadczenie II wojny światowej w Polsce, opuszczonej przez zachodnich sojuszników, okupowanej przez ZSRR.

Wielu pisarzy pozostało na emigracji. Jalu Kurek do nich nie należał. Po zakończeniu wojny powrócił do Krakowa.

Imieniem metrykalnym Jalu Kurka był Franciszek, które to imię wykorzystał do jednego z pseudonimów: Franciszek Ruczaj. Imię Jalu było dziecięcym przezwiskiem pisarza. Urodził się 27 lutego 1904 roku w Krakowie, jako syn Piotra Kurka, woźnego uniwersyteckiego i Rozalii Panek, chłopki ze wsi Naprawa pod Rabką. Również w Krakowie chodził do szkół, gdzie w 1922 roku ukończył Gimnazjum im. B. Nowodworskiego. Następnie studiował na polonistyce i romanistyce na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1924–25 przebywał na stypendium w Neapolu we Włoszech.

W latach 1923–31 pracował jako dziennikarz i autor recenzji literackich i artykułów o filmie w „Głosie Naroduˮ. Tam też opublikował swój pierwszy wiersz pt. Przechodnie. „Głos Naroduˮ był pismem blisko związanym z kościołem katolickim, ukazującym się w Krakowie w latach 1893–1939. W tym samym czasie współpracował z miesięcznikiem „Zwrotnicaˮ. Periodykiem literackim, którego redaktorem był Tadeusz Peiper, a w 1931 roku Kurek został  redaktorem. Współpracowali z nim futuryści i formiści: Leon Chwistek, Stanisław Młodożeniec, Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Anatol Stern, Aleksander Wat.

Jalu Kurek drukował w „Zwrotnicyˮ przekłady z języka włoskiego, co było zapewne pokłosiem jego pobytu w Neapolu.

Od roku 1926 ogłaszał teoretyczne felietony o filmie w „Ilustrowanym Kurierze Codziennymˮ, w jego dodatku „Kurier Filmowyˮ.

Najbardziej znaną powieścią Kurka, wydaną w 1934 roku przez Gebethnera i Wolffa, jest Grypa szaleje w Naprawie. Powieść została przetłumaczona na wiele języków, m.in. rosyjski, niemiecki, słowacki.

Tytułowa wieś Naprawa istnieje w rzeczywistości. Autor był z nią związany rodzinnie do końca życia – zmarł w Naprawie 10 listopada 1983 roku. W Naprawie stała kiedyś chałupa matki Kurka, w miejsce której syn wraz z żoną wybudowali drewniany dom.

Znał równie dobrze okoliczne miasteczka Rabkę i Jordanów. Mógł więc opisać życie wiejskie i małomiasteczkowe. Akcja powieści toczy się w bardzo trudnym czasie lat wielkiego kryzysu.

Powieść została zauważona i w 1935 roku wyróżniona Nagrodą Młodych. Pisali o niej wybitni krytycy. Kazimierz Wykapodkreślił, nie wiem czy słusznie, że jest to powieść nie o nędzy polskiej wsi, lecz o sytuacji polskiego inteligenta na prowincji: powieść prowincjonalna o inteligentach z wstawkami lirycznymi na tematy chłopskie. Powieść o graniczącym z wsią miasteczku.

Jalu Kurek współpracował również z rozgłośnią krakowską Polskiego Radia.

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa. Udaje mu się przetrwać okupację radziecką i po zajęciu Lwowa przez Niemców w roku 1941 ukrywa się na Podkarpaciu. Wraca do Polski, do Krakowa po wojnie i od 1947 roku pracuje w późniejszej Polskiej Agencji Prasowej. Współpracuje z wieloma czasopismami: „Dziennikiem Polskimˮ, „Życiem Literackimˮ, „Gazetą Krakowskąˮ.

 W 1983 roku został członkiem Narodowej Rady Kultury powołanej w stanie wojennym. Odznaczono go wieloma nagrodami, m.in. Orderem Odrodzenia Polski.  

Elżbieta Wróbel. „Reporter rzeczywistości. O międzywojennej prozie Jalu Kurkaˮ w POLONIE