Jeden z najwybitniejszych pisarzy polskich drugiej połowy XX wieku, autor Innego świata oraz Dziennika pisanego nocą urodził się sto pięć lat temu, 20 maja 1919 roku w Kielcach. W czasie II wojny światowej więzień radzieckich łagrów, a potem żołnierz Armii Polskiej, uczestnik bitwy pod Monte Cassino, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Współorganizator Instytutu Literackiego oraz czasopisma „Kultura”, współpracownik „Wiadomości” w Londynie.
Pisał opowiadania, powieści, szkice literackie, ale także reportaże; przez niemal całe dorosłe życie prowadził dziennik, drukowany najpierw w odcinkach na łamach paryskiej „Kultury”, a potem w postaci samodzielnych edycji książkowych. Pierwszy tom Dziennika pisanego nocą, obejmujący lata 1971–1972, ukazał się w roku 1973, drugi za lata 1973–1979 – w 1980, potem przyszły następne. Książki pisarza, wydawane na emigracji, w kraju były niedostępne. Twórczość tego autora została w Polsce objęta zapisem cenzury. Jego utwory ukazywały się jednak w obiegu nieoficjalnym, nakładem oficyn podziemnych.
Pierwszą książką Herlinga-Grudzińskiego jest tom szkiców Żywi i umarli, ogłoszony w „Bibliotece Orła Białego” w Rzymie w 1945 roku, opatrzony przedmową Józefa Czapskiego; drugą – pisane w latach 1949–1950 przejmujące wspomnienia z pobytu w więzieniach i obozach na terenie ZSRR zatytułowane Inny świat, wydane z przedmową Bertranda Russela nakładem Gryfa w Londynie. Trzeba jednak pamiętać, że talent pisarski tego autora ujawnił się jeszcze przed wojną. Przyszły pisarz debiutował w wieku zaledwie szesnastu lat w 1935 roku reportażem Świętokrzyżczyzna w „Kuźni Młodych”, zamieszczonym w warszawskim, ale o zasięgu ogólnopolskim, pisemku młodzieży szkolnej „Kuźnia Młodych”. Ukończył gimnazjum w Kielcach. W 1937 roku podjął studia filologiczne na Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie redagował dział literacki dwutygodnika „Przemiany”. Artykuły krytycznoliterackie drukował w „Ateneum”, „Pionie” oraz w lewicowym piśmie międzywojennej awangardy „Nasz Wyraz”. W czasie wojny wstąpił do Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej. Pod koniec roku 1939 przez Białystok i Lwów dotarł do Grodna. W styczniu 1940 roku został aresztowany przez NKWD i z wyrokiem pięciu lat znalazł się w więzieniu – najpierw w Grodnie, a następnie w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie. Był też więziony w obozie w Jercewie pod Archangielskiem. Po głodówce w styczniu 1942 roku został zwolniony. Udał się do Kazachstanu, gdzie wstąpił w szeregi Armii Polskiej, z którą przeszedł cały szlak bojowy. Publikował w czasopiśmie „Kurier Polski”, wydawanym w Bagdadzie, a także w piśmie „W drodze”, ukazującym się w Jerozolimie. W 1945 roku w Rzymie został redaktorem „Orła Białego”. Następnie współtworzył wraz z Jerzym Giedroyciem Instytut Literacki i czasopismo „Kultura”. W roku 1946 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Przeprowadził się do Londynu (1948), a stąd do Monachium (1952). Drukował w założonych przez Mieczysława Grydzewskiego w Londynie „Wiadomościach” i pracował w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. W 1955 roku zawarł związek małżeński z Lidią Croce, córką wybitnego włoskiego filozofa Benedetta Crocego, i osiadł w Neapolu. Publikował na łamach włoskiej prasy – w „Corriere della Sera”, „Il Giornale”, „Il Mondo”, „Tempo Presente”. W roku 1966 związał się ponownie z „Kulturą”, a w 1974 został członkiem komitetu redakcyjnego kwartalnika „Kontynent”, wydawanego przez rosyjską emigrację. Po powstaniu Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, obok Leszka Kołakowskiego i Jerzego Lerskiego, był za Zachodzie jednym z jego mężów zaufania. W 1980 roku powołano go w skład, powstałego w Sydney, komitetu Polcul Fundation.
Od roku 1976 jego teksty ukazywały się w kraju w czasopismach niezależnych, m.in. w „Zapisie”, „Krytyce” oraz „Pulsie”. Był już wtedy autorem reportażu Podróż do Burmy, zbiorów opowiadań Skrzydła ołtarza oraz Drugie przyjście, tomu szkiców literackich Upiory rewolucji, ale także laureatem wielu nagród: Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku, im. Kościelskich w Genewie, Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W 1988 roku, nakładem oficyny dominikanów „W drodze” w Poznaniu, ukazał się zbiór opowiadań Wieża i była to pierwsza jego książka wydana w PRL-u. Z czasem nakładem wydawnictwa Czytelnik w Warszawie ukazały się wszystkie najgłośniejsze dzieła tego autora. Pisarz przyjechał do Warszawy, otrzymał nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego oraz doktorat honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także został honorowym członkiem Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza.
W latach dziewięćdziesiątych XX wieku rozstał się z paryską „Kulturą” i podjął stałą współpracę z dziennikiem „Rzeczpospolita”. Na łamach dodatku „Plus Minus” ogłaszał kolejne odcinki Dziennika pisanego nocą oraz opowiadania, do których ilustracje przygotowywał Jan Lebenstein. W tym czasie wydał w kraju szeroko komentowane przez krytykę tomy prozy i eseistyki: Portret wenecki, Don Ildebrando, Gorący oddech pustyni, Biała noc miłości.
Gustaw Herling-Grudziński zmarł 4 lipca 2000 roku w Neapolu. Pochowany został na cmentarzu Poggio Reale. Tego samego roku ukazały się jego książki: Podzwonne dla dzwonnika i Najkrótszy przewodnik po sobie samym.
Najkrótszy przewodnik po sobie samym Herling-Grudziński zakończył słowami:
„Wiara w wartości trwalsze niż doraźne sytuacje i układy polityczne, wiara w idee i sens naszego życia dla innych, wiara w wartości i według wartości – jak kiedyś napisał ksiądz Tischner – była i jest moją wiarą przez całe życie.
Być może są dziś na ten temat inne opinie, ale ja – patrząc wstecz na mijający wiek, którego mam już dosyć za to, co w nim uczyniono z człowiekiem – pozostanę przy swoim”.
