Przegląd Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona/Blog

Władysław Ludwik Anczyc, między literaturą a drukarstwem


Do historii polskiej kultury przeszedł jako redaktor, wydawca, twórca słynnej drukarni oraz jako autor dramatu Kościuszko pod Racławicami, wystawianego z wielkim sukcesem przez teatry w Krakowie i Lwowie, a przecież Władysław Ludwik Anczyc pozostawił po sobie całkiem bogaty i interesujący dorobek literacki.

Tworzył z myślą o przeciętnym czytelniku, interesował się życiem codziennym chłopstwa i rodzącej się klasy robotniczej. Pisał także dla dzieci (np. Mądry kot czy Księżniczka z głogu), zarówno utwory oryginalne: wiersze, bajki, baśnie, jak i książki dydaktyczne i popularyzujące wiedzę o Polsce, o świecie. Zadebiutował jako poeta wierszem Emisariusz, napisanym pod wpływem postaci Edwarda Dembowskiego, filozofa, literaturoznawcy, organizatora powstania krakowskiego w 1946 roku. Anczyc wziął zresztą udział w tej rewolcie, za co zapłacił aresztowaniem i rocznym więzieniem.

Urodził się w Wilnie (12 grudnia 1823), ale wraz z rodzicami już trzy lata później przeprowadził się do Krakowa. Po ukończeniu szkoły średniej podjął studia farmaceutyczne. Zaangażował się w działalność niepodległościową. W gorącym okresie 1846–1848 napisał wiele wierszy o wymowie patriotycznej, część z nich opublikował na łamach redagowanego przez siebie „Dodatku do «Świstka»”. W 1849 roku podjął pracę naukową w Katedrze Chemii i Farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ciągnęło go jednak w stronę literatury i teatru. Komedia zatytułowana Biurokracja, czyli młockarnia wiedeńska była jego debiutem w roli autora utworów scenicznych. Potem przyszły następne utwory. Jeszcze w 1849 roku powstali Chłopi arystokraci, a następnie cała seria tzw. obrazków ludowych: Błażek opętany, Flisacy, Łobzowianie, Gorzałka oraz rzecz z nieco większymi ambicjami artystycznymi Jan III pod Żórawnem, czyli swaty królewskie.

Z czasem porzucił karierę naukową, sens pracy zawodowej odnalazł bowiem w dziennikarstwie. Lata 1858–1867 spędził w Warszawie. Tutaj wszedł w skład zespołu „Tygodnika Ilustrowanego”, prowadził pismo „Kmiotek”, w którym publikował pod pseudonimem Kazimierz Góralczyk, redagował też kalendarze publikowane przez Józefa Ungra. Jako redaktor i autor związany był również z „Wędrowcem” oraz „Przyjacielem Ludu”. Okazał się cenionym przez Samuela Orgelbranda współpracownikiem Encyklopedii Powszechnej. W Warszawie napisał poematy Tyrteusz oraz Uczta wyzwoleńca, nie zdobyły one jednak takiej popularności, jak Marsz strzelców, który po latach śpiewali jeszcze żołnierze podczas I wojny światowej: „Hej, bracia, wraz! nad nami orzeł biały, / A przeciw nam śmiertelny stoi wróg”.

Lata sześćdziesiąte XIX wieku to dla Anczyca czas wytężonej twórczości powstającej z myślą o młodym, ale także najmłodszym czytelniku. W dekadzie tej powstały takie książki, jak: Księga najpamiętniejszych odkryć geograficznych, przeznaczona dla dorastającej młodzieży, podług najnowszych źródeł czy Opisy i przygody z podróży po różnych częściach świata. Trzeba dodać, że bardzo starannie i sugestywnie zilustrowanych.

Do przygotowania szaty graficznej Przygód prawdziwych żeglarzy i podróżników pośród dzikich ludów kuli ziemskiej zaangażowano cenionego malarza Wojciecha Gersona.

Anczyc napisał wtedy również książki dydaktyczne, utrzymane w formule podręcznika: Elementarz dla dzieci polskich, Pierwsza książeczka dla wiejskich dziatek, które już elementarz skończyły, ABC. Pierwsza nauka dla dzieci.

Po powrocie w roku 1867 do Krakowa redagował „Przewodnik Ekonomiczny” i wydawał „Przegląd Krytyczny”, działał w Towarzystwie Przyjaciół Oświaty Ludowej i w Towarzystwie Tatrzańskim, był członkiem komitetu redakcyjnego „Pamiętnika Tatrzańskiego”. W 1875 roku wraz z udziałowcami księgarni Gebethnera i Wolffa kupił drukarnię, która z czasem przyjęła nazwę W.L. Anczyc i Spółka. Po śmierci Anczyca drukarnię przejął jego syn Wacław Zygmunt. Drukarnia przetrwała do roku 1947, gdy została upaństwowiona przez władze PRL. Trzeba dodać, że Władysław Ludwik Anczyc cieszył się cały czas uznaniem jako twórca. Do jego utworów muzykę komponowali m.in. Ludwik Grossman, Tytus Mikulski, Antoni Wincenty Rutkowski, Władysław Rzepko, Franciszek Ksawery Zaremba.

Najważniejsze dzieło literackie w dorobku Anczyca to dramat Kościuszko pod Racławicami, opatrzony podtytułem: Obraz historyczno-ludowy w pięciu oddziałach, siedmiu odsłonach. Premiera utworu odbyła się w Teatrze Miejskim w Krakowie 26 grudnia 1880 roku. Co znamienne, dramat nie został podpisany przez Anczyca nazwiskiem, lecz pseudonimem: A.W. Lasota. Rok później dzieło ukazało się w formie książkowej. Pisząc Kościuszkę, inspirował się Anczyc poematem Teofila Lenartowicza Bitwa Racławicka, dlatego też temu poecie postanowił swój dramat zadedykować. Według opinii teatrologów, Kościuszko pod Racławicami był – do czasu Wesela Wyspiańskiego – najchętniej wystawianym utworem polskiego autora.

Zastanawiając się nad rozpiętością pisarskich ambicji Anczyca, koniecznie trzeba wspomnieć, że jest on również autorem wodewilu Robert i Bertrand, czyli dwaj złodzieje, dramatu Jan III pod Wiedniem, że napisał popularne Dzieje narodu węgierskiego oraz Dzieje Polski w dwudziestu czterech obrazach. Jemu zawdzięczamy przekład powieści Daniela Defoe Przypadki Robinsona Crusoe, dramatu Wiktora Hugo Ruy Blas, ponadto Przygód trzech Rosjan i trzech Anglików w południowej Afryce Juliusza Verne’a, a także utworów George’a Conrada, Roberta Montgomery’ego Birda czy Thomasa Mayne’a Reida.

Władysław Ludwik Anczyc zmarł w wieku sześćdziesięciu lat 28 lipca 1883 roku w Krakowie. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim. W roku 1908 ukazało się zredagowane przez Marian Szyjkowskiego pięciotomowe wydanie Życie i pisma, zawierające całość dorobku twórczego Anczyca.