Przegląd Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona/Blog

Władysław Kościelski, wydawca i redaktor


Był wydawcą i redaktorem, ale także poetą i tłumaczem. Zmarły dziewięćdziesiąt lat temu Władysław Kościelski zapisał się w historii naszej kultury jako niezmordowany propagator literatury polskiej za granicą, ponadto jako inicjator takich pism, jak „Museion”, „Nowy Przegląd Literatury i Sztuki”, a także „Przegląd Warszawski”. Dziełem jego życia był Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, założony w Warszawie w roku 1920, który do roku 1933 opublikował blisko sto pięćdziesiąt tomów.

Miesięcznik „Museion” powstał w 1911 roku w Paryżu. Kościelski – urodzony w 1886 roku w Warszawie – współtworzył go z Ludwikiem Hieronimem Morstinem i wydawał do roku 1913. Początkowo pismo ukazywało się w Paryżu, potem w Warszawie. Redaktorzy miesięcznika dbali, aby miał on programowo charakter literacko-artystyczny. Publikowali  wiersze, prozę, szkice literaturoznawcze, teksty o sztuce. Właśnie na łamach „Museionu” Kościelski zadebiutował jako poeta wierszem zatytułowanym  Sny szlacheckie, który został przedrukowany w jego zbiorze U brzegu ciszy z roku 1919.

Zanim do tego doszło, studiował w Monachium literaturę i sztukę, ale studiów nie ukończył. Potem studiował w Paryżu, by jednak szybko poświęcić się pracy edytorskiej, w czym zresztą pomógł mu majątek odziedziczony po rodzicach. Jego matką była Maria Bloch, autorka powieści ogłaszanych pod pseudonimem Szarlej, zaś ojcem Józef Teodor Kościelski, poeta i dramaturg, a także polityk oraz właściciel ziemski.

W latach 1916–1919 prowadził  w Monachium wydawnictwo Polnische Bibliothek, którego celem była promocja polskiej literatury w Niemczech, co miały zagwarantować solidne przekłady wybranych dzieł naszego piśmiennictwa na język niemiecki. W tym okresie Kościelski mieszkał w Bawarii. Po odzyskaniu niepodległości przeniósł się do Polski. W roku 1919 kupił drukarnię Andreasa Grunauera w Bydgoszczy, następnie założył w Warszawie Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska, a także czasopismo „Nowy Przegląd Literatury i Sztuki”, które redagował przy wydatnej pomocy poety Leopolda Staffa oraz powieściopisarza Wacława Berenta. Pismo ukazywało się w latach 1920–1921, natomiast książki z serii Biblioteka Polska do roku 1933, czyli do śmierci wydawcy. Jak wspominał po latach Jarosław Iwaszkiewicz: „Swoją Bibliotekę Polską rozpoczął (…) z wielkim rozmachem, to były jednak olbrzymie pieniądze. Zmarnował tylko na księgarnię dwa prześliczne domki na Nowym Świecie, które mu dość niefortunnie przebudowano”.

Nieco w cieniu prac wydawniczych Kościelskiego pozostała jego twórczość oryginalna, chociaż zbiorek U brzegu ciszy, opublikowany nakładem Gebethnera i Wolffa w Krakowie, zwrócił uwagę recenzentów, którzy w tej liryce dopatrywali się wpływu poezji Jana Kochanowskiego. Ten liczący ponad sto stron zbiór zwraca i dzisiaj uwagę z jednej strony jednorodnością stylistyczną, zaś z drugiej rozmachem tematycznym. Mamy tu do czynienia z liryką filozoficzną, refleksyjną, religijną, a nawet patriotyczną i medytacyjną. Podobnie jak drugi w jego dorobku tom Tercyny, na który składa się pięć cykli po szesnaście utworów każdy.

Zaraz po rozwiązaniu „Nowego Przeglądu Literatury i Sztuki” Kościelski założył kolejne  pismo, tym razem „Przegląd Warszawski”, którym w latach 1921–1925 kierowali kolejno Wacław Borowy, Stefan Kołaczkowski i Mieczysław Treter. Trzeba jednak pamiętać, że oprócz ambicji poetyckich miał także ambicje translatorskie. Jego najważniejszym osiągnięciem w tym zakresie jest przekład części pierwszej Fausta Johanna Wolfganga Goethego, opublikowany w roku 1926.

Niestety, kryzys gospodarczy, jaki ogarnął świat w latach trzydziestych, wymusił na wydawcy ograniczenie działalności edytorskiej. Kościelski miał wówczas duże kłopoty finansowe. 12 lutego 1933 roku popełnił samobójstwo, rzucając się z okna hotelu Bazar w Poznaniu. Jego zmarła w 1959 roku żona, Monika z domu Krystyńska, powołała w testamencie Fundację im. Kościelskich z siedzibą w Genewie. Celem fundacji miała być (i jest nadal) promocja polskiej poezji, prozy i eseistyki za granicą. Od 1962 roku do dzisiaj przyznawana jest nagroda literacka im. Kościelskich. Na liście laureatów tej nagrody znajdują się m.in.: Sławomir Mrożek, Zbigniew Herbert, Tadeusz Konwicki, Włodzimierz Odojewski, Marek Nowakowski, Stanisław Barańczak, Edward Stachura, Urszula Kozioł, Ewa Lipska, Joanna Pollakówna, Ewa Bieńkowska. W ostatnich latach nagrodę im. Kościelskich przyznano m.in. Krystynie Dąbrowskiej, Urszuli Zajączkowskiej, Aldonie Kopkiewicz, Małgorzacie Rejmer.