Przegląd Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona/Blog

Sto dziesiąta rocznica urodzin Jerzego Turowicza


Twórca i redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego”, przyjaciel Karola Wojtyły, sygnatariusz Listu 34 i Apelu 64, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Yale University  oraz Boston College urodził się sto dziesięć lat temu, 10 grudnia 1912 roku, w Krakowie.

Dziełem jego życia był „Tygodnik Powszechny. Katolickie pismo społeczno-kulturalne”, który zakładał w 1945 roku wraz z ks. Janem Piwowarczykiem, z inicjatywy arcybiskupa Adama Sapiehy. Był jego redaktorem naczelnym aż do śmierci 27 stycznia 1999 roku. W  1953 roku, za odmowę publikacji nekrologu poświęconego Józefowi Stalinowi redakcję „TP” zamknięto i przekazano Stowarzyszeniu PAX. W roku 1956 Turowicz ponownie przejął szefostwo tygodnika. Jego najbliższymi współpracownikami byli: Zofia Starowieyska-Morstinowa,  Hanna Malewska, Stanisław Stomma,  Antoni Gołubiew, Paweł Jasienica,  Stefan Kisielewski, Jan Józef Szczepański i Mieczysław Pszon. Z „TP” regularnie współpracowali Czesław Miłosz i Zbigniew Herbert, a także Karol Wojtyła, który utwory literackie publikował pod pseudonimem Andrzej Jawień. „TP” był głosem inteligencji katolickiej, ale nie tylko, bo z czasem także głosem opozycji demokratycznej. Na jego łamach spotykali się autorzy reprezentujący różne poglądy i postawy ideowe. O swoim życiu i pracy Jerzy Turowicz opowiedział szczegółowo Jackowi Żakowskiemu w książce Trzy ćwiartki wieku (1990) i Tadeuszowi Kraśce w książce Wierność (1995). Książkę o nim Co zdążysz zrobić, to zostanie napisała Anna Mateja (2012), zaś film dokumentalny Zwyczajna dobroć zrealizowała Maria Zmarz-Koczanowicz (1998).

Przyszły redaktor „TP” nauki pobierał w Krakowie, potem studiował na Politechnice Lwowskiej, ale szybko przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie studiował filozofię oraz historię. W czasach akademickich działał w Sodalicji Mariańskiej i zajął się pracą redaktorską. W roku 1936 wziął udział w kongresie Pax Romana w Wiedniu. W 1939 roku został redaktorem naczelnym „Głosu Narodu”. Do wojska nie został powołany z uwagi na zły stan zdrowia. Mieszkał wtedy w majątku swoich teściów w Goszycach, gdzie schronienie znalazł na jakiś czas Czesław Miłosz.

Po 1945 roku wszystkie swoje siły oddał Turowicz „Tygodnikowi Powszechnemu”. Był korespondentem na Soborze Watykańskim II w 1962 roku. W latach 1960–1990 pracował jako prezes Społecznego Instytutu Wydawniczego Znak. Zabierał głos w sprawach publicznych, w 1964 roku podpisał się pod Listem 34, natomiast w roku 1980 pod Apelem 64. W czasie stanu wojennego „TP” został zawieszony na pół roku. Turowicz wszedł w skład Rady Prymasowskiej, a także Komisji Episkopatu do spraw Dialogu z Judaizmem, w 1988 roku znalazł się w Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie.

Starał się, aby „Tygodnik Powszechny” był pismem otwartym. W „TP” pisano o sprawach filozoficznych i teologicznych, o zagadnieniach religijnych i politycznych, ale także o literaturze i sztuce. Na łamach „TP” pojawiały się nazwiska takich znakomitości, jak Jan Błoński, Ewa Bieńkowska, Marcin Król czy Wojciech Karpiński, a także Marian Stala i Jerzy Pilch. Ten ostatni odwdzięczył się wieloma pięknymi felietonami z redaktorem naczelnym w roli głównej (w 2019 roku weszły w skład jego książki Widok z mojego boksu).

W trakcie aktywnego i twórczego życia był Jerzy Turowicz członkiem Klubu Inteligencji Katolickiej, Polskiego PEN Clubu, Związku Literatów Polskich, a potem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, wreszcie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (w 1990 roku powołano go na prezesa honorowego). Ponadto był też członkiem Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów oraz Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej. Wśród wielu odznaczeń, które mu przyznano, jest Order Orła Białego.

Spośród książek Jerzego Turowicza trzeba wymienić tom szkiców Chrześcijanin w dzisiejszym świecie (1964), a także wybór publicystyki z lat 1964–1987 Kościół nie jest łodzią podwodną (1990), ponadto zbiór tekstów opublikowanych na łamach „TP” wydanych w 1999 roku pod tytułem Bilet do raju. W roku 2013 ukazały się w trzech tomach jego Pisma wybrane. Do tego trzeba jeszcze dodać tomy korespondencji między Anną i Jerzym Turowiczami a Katarzyną i Zbigniewem Herbertami (2005) oraz między Turowiczami a Julią Hartwig i Arturem Międzyrzeckim (2012).

Od 2013 roku przyznawana jest Nagroda im. Jerzego Turowicza „za wybitne i oryginalne dzieło literackie, naukowe, plastyczne, muzyczne, teatralne lub filmowe, znajdujące się w kręgu tematów, do których Jerzy Turowicz wracał w swojej publicystyce i działalności publicznej, oraz reprezentujące wartości, które były mu bliskie”.

Redaktor „Tygodnika Powszechnego” przez całe życie utrzymywał bliskie kontakty z pisarkami i pisarzami. W Bibliotece Narodowej znajdują się rękopisy jego listów do Stefanii Baczyńskiej (matki Krzysztofa Kamila), Ewy Lipskiej i Anny Micińskiej, do Antoniego Słonimskiego, Kazimierza Brandysa i Jana Józefa Szczepańskiego, a także do krytyków literackich – Karola Wiktora Zawodzińskiego i Kazimierza Wyki. Ponadto do kompozytora Zygmunta Mycielskiego i filozofa Leszka Kołakowskiego.