Przegląd Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona/Blog

Onufry Kopczyński, twórca polskiej terminologii gramatycznej


Zapisał się w naszej historii jako ważny, chociaż nie pierwszoplanowy przedstawiciel doby oświecenia, który na zlecenie Komisji Edukacji Narodowej napisał pionierski podręcznik gramatyki, dzięki czemu zyskał przydomek pierwszego prawodawcy języka polskiego oraz twórcy polskiej terminologii gramatycznej.

Kopczyński (1735–1817) pochodził z Wielkopolski, wcześnie  wstąpił do zakonu pijarów, uczył się w szkołach klasztornych w Rzeszowie, Międzyrzeczu i Krakowie. Podróżował po Europie, po pobycie w Wiedniu i  Paryżu, w roku 1774 osiadł w Warszawie. W latach 1778–1783 pracował nad Gramatyką języka polskiego i łacińskiego dla szkół narodowych w trzech częściach. Z myślą o nauczycielach opracował także podręcznik metodyki nauczania języka polskiego.

Pozostawił po sobie wiele prac dydaktycznych, stworzonych z troską o wychowanie młodego pokolenia Polaków, w tym Zbiór nauki chrześcijańskiej i obyczajowej czy Prawidła przystojności i obyczajności. Wiele z tych prac powstało w czasie, gdy, zatrudniony przez Stanisława Konarskiego, wykładał w Collegium Nobilium. W uznaniu zasług król Stanisław August Poniatowski odznaczył go medalem Merentibus (wśród nielicznych wybrańców uhonorowanych tym odznaczeniem znaleźli się  m.in.: Adam Naruszewicz, Franciszek Zabłocki,  Filip Neriusz Golański).

W latach 1780–1792 był członkiem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, ponadto w latach 1787–1794 zarządzał księgozbiorem Biblioteki Załuskich. Wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej i podczas rzezi Pragi przez wojska Suworowa wykazał się odwagą oraz wyjątkowym bohaterstwem. Po opuszczeniu Warszawy przebywał na terenie zaboru austriackiego, gdzie był aresztowany i w latach 1799–1802 pozostawał pod stałym dozorem policyjnym.

Powrót do Warszawy zawdzięczał swojemu opiekunowi politycznemu Stanisławowi Kostce Potockiemu, uczestnikowi Sejmu Czteroletniego, a potem prezesowi Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego. Dzięki niemu został członkiem Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego, z którą był związany w latach 1807–1812. W międzyczasie, bo w latach 1804–1807, sprawował funkcję prowincjała zakonu pijarów. Co prawda dziełem jego życia było opracowanie gramatyki języka polskiego w formie podręcznika, ale trzeba pamiętać, że pozostawił po sobie także prace mające charakter praktycznych poradników dla nauczycieli oraz uczniów, jak Poprawa błędów w ustnej i pisanej mowie.

Wyjątkowe miejsce w jego dorobku odgrywa  niezwykle wysmakowana, napisana w dużej mierze z pobudek patriotycznych rozprawka Rzecz o duchu języka polskiego.

Fascynując się poezją, ale także publicystyką epoki polskiego oświecenia, łatwo przegapić postać Onufrego Kopczyńskiego (na chrzcie dano mu imię Andrzej, Onufry to imię zakonne), zwłaszcza że podręczniki z zakresu historii literatury poświęcają mu zazwyczaj niezbyt wiele miejsca. Tym bardziej warto poświęcić więcej uwagi tej interesującej, chociaż skromnej postaci, której wpływ na językową świadomość Polaków jest większy niż by się wydawało. Więcej informacji na temat tej postaci znaleźć można w jego pośmiertnym konterfekcie spisanym w 1818 przez jego zakonnego brata pijara Alojzego Osińskiego z 1818, czy w użytecznej broszurze Marii Walewskiej wydanej z okazji stulecia śmierci twórcy polskiej terminologii gramatycznej.

◊◊◊

Digitalizację materiałów bibliotecznych w ramach projektu „Patrimonium – zabytki piśmiennictwa” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

◊◊◊