W opinii historyków literatury uchodzi za czołowego przedstawiciela Młodej Polski w prozie. Był jednak nie tylko prozaikiem, wszak parał się także poezją, pisał dla teatru, uprawiał publicystykę. Potomni potrafili go docenić. Na domu przy ulicy Brackiej w Krakowie, w którym pracował i tworzył wisi pamiątkowa tablica. W Krakowie przyznawana jest nagroda literacka jego imienia. W Rabce istnieje muzeum poświęcone jego życiu i twórczości. Jego pomniki stoją w Nowym Targu i we wsi Niedźwiedź. Władysław Orkan zmarł dziewięćdziesiąt pięć lat temu, 14 maja 1930 roku w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim, jednak rok później jego prochy przeniesiono na cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Do jego najświetniejszych utworów należą: powieści Komornicy i Pomór, dramaty Skapany świat oraz Wina i kara, zbiory wierszy Z tej smutnej ziemi i Z martwej roztoki, a ponadto tomy publicystyki – Listy ze wsi.
Literaturoznawca Włodzimierz Maciąg widział go w artystycznej opozycji wobec Władysława Reymonta: „W przeciwieństwie do epopei o chłopach zamożnych, chłopach posiadaczach, nędzę chłopską malował z przejmującą prawdą chłop-inteligent Władysław Orkan, typowy przedstawiciel regionalizmu i literatury upośledzonych (Komornicy, W Roztokach), dochodzący jednak w poetycznym romansie przedhistorycznym Drzewiej do mitu puszczy pradawnej”.
Inny historyk literatury Julian Krzyżanowski skonstatował, że Orkanowi w sensie literackim patronował nie tylko Reymont, lecz również Kazimierz Przerwa-Tetmajer, a ponadto Sewer, czyli Ignacy Maciejowski, oraz Stanisław Witkiewicz. W powieści Drzewiej miał według Krzyżanowskiego inspirować się Orkan twórczością Juliusza Słowackiego, Elizy Orzeszkowej oraz Stefana Żeromskiego. Krzyżanowski zwraca szczególną uwagę na utwór o Franku Rakoczym, dowodzący, iż „pisarz nie tylko widział zło panujące w Roztokach, ale również wypowiadał mu walkę, głosząc wiarę w człowieka reformatora. Że zaś poczynania tego działacza skazane były w ówczesnych warunkach na klęskę, na to Orkan nie znajdował rady, jak przed nim nie umiał znaleźć autor Faraona, Bolesław Prus”. Zastanawiając się nad Drzewiej, literaturoznawca zwrócił uwagę: „Łącząc pomysł biblijnej historii o Kainie i Ablu z motywami mitologicznymi […] stworzył tragiczną baśń o dwu braciach-rywalach, skłóconych miłością ku wspólnej rzekomo siostrze, baśń w której dziki myśliwiec zabija łagodnego pasterza i kończy życie samobójczą walką z otaczającą go puszczą”.
Władysław Orkan urodził się w góralskiej rodzinie we wsi Poręba Wielka 27 listopada 1875 roku jako syn Katarzyny ze Smreczaków i Macieja Smaciarza. Franciszek Smaciarz to było jego prawdziwe nazwisko, z czasem zmienione na Franciszek Smreczyński. Uczył się najpierw w rodzinnej wsi, potem u cystersów w Szczyrzycu, zaś w latach 1888–1895 w Krakowie, w Gimnazjum Św. Jacka. W czasach szkolnych zaczął pisać wiersze. Jako poeta zadebiutował w roku 1895 na łamach satyrycznego tygodnika „Diabeł”. Zamieszczone tam wiersze podpisał pseudonimem Władysław Orkan. Młodym talentem zaopiekował się wspomniany Sewer, który napisał powieść Matka, poświęconą notabene matce Orkana. W roku 1896 Orkan zaczął publikować na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”, a rok później „Życia”. W tym także roku wydał pierwszą książkę – Nad grobem Matki. Dumania, zaś w roku 1898 opublikował tom Nowele, poprzedzony dwustronicowym tekstem Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
W tym samym 1898 roku Orkan udał się w podróż do Wiednia i następnie do Szwajcarii. Potem pojechał do Włoch w towarzystwie Leopolda Staffa. Zadedykował wówczas poecie swoje opowiadanie Jak Jędrek Śklarz po Włochach jeździł. W roku 1900 zatrudnił się w redakcji miesięcznika dla kobiet „Zorza”, kierowanego przez Marię Wysłouchową, a następnie pracował na rzecz pisma „Naprzód”. Aktywnie uczestniczył w Związku Podhalan. Regularnie pisał i publikował. Bardzo dobrze krytyka literacka przyjęła zbiór jego szkiców i opowiadań Nad urwiskiem, podobnie jak zbiór wierszy Z tej smutnej ziemi. Sztuka Skapany świat została przełożona na język ukraiński i wystawiona w Ruskim Teatrze Narodowym we Lwowie. W 1909 roku pisarz ożenił się z Marią Zwierzyńską, jednak trzy lata później żona zmarła, co pisarz okupił melancholią, by nie powiedzieć – depresją. Pociechę znalazł w pisarstwie. Recenzenci szczegółowo omawiali powieści Pomór i Drzewiej oraz tom poetycki Z martwej roztoki.
Był osobą publiczną. Bronił Stanisława Brzozowskiego, którego oskarżano o współpracę z Ochraną, tajną carską policją, ale stanął też w obronie Włodzimierza Lenina, gdy w roku 1914 aresztowano go w Nowym Targu. W Leninie widział podobno Orkan pisarza, czyli kolegę po piórze, więc kierował się w tej sprawie literacką solidarnością. W czasie I wojny światowej służył w Biurze Prasowym Komendy Legionów, a także jako oficer 4 Pułku Piechoty brał udział w walkach. W latach 1915–1916 pracował w Archiwum Wojskowym w Piotrkowie oraz w Lublinie, następnie wysłano na front na Wołyń, skąd został odwołany z uwagi na zły stan zdrowia i przeniesiony do Krakowa, do Archiwum Wojskowego Legionów. Wojenne perypetie opisał w książce Drogą Czwartaków. Od Ostrowca na Litwę (1916).
Orkan jest autorem tekstów żołnierskich piosenek, do których muzykę skomponowali Ignacy Friedmann, Leon Schiller czy Władysław Jeziorski. Znalazły się wśród nich utwory: Umarły moje pieśni, Marsz strzelców czy Piosnka strzelecka. Jedna z nich doczekała się nawet publikacji na okolicznościowej karcie pocztowej. W 1918 roku włączył się do akcji, mającej na celu utrzymania Spiszu w granicach odrodzonej Polski. W roku 1921 udał się w podróż nad Bałtyk, z czego zdał relację w cyklu korespondencji „Znad Bałtyku”, drukowanym na łamach „Przeglądu Warszawskiego”. Nie zaniedbywał współpracy z prasą regionalną, z „Gazetą Podhalańską” i „Gazetą Ludową”.
Przyjaźnił się z wieloma luminarzami. Z Kazimierzem Przerwą-Tetmajerem i Stanisławem Wyspiańskim, który zresztą namalował jego portret. Działał na rzecz porozumienia polsko-ukraińskiego, utrzymywał zażyłe kontakty z pisarzami i politykami, wśród nich z: Iwanem Franko, Mychajłem Jackiwem, Wasylem Stefanykiem, Sydirem Twerdochlibem (w 1908 roku wydał nawet antologię nowelistyki Młoda Ukraina w swoim przekładzie). W roku 1920 został referentem wojskowym 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, a w 1922 wstąpił do utworzonego z inicjatywy Żeromskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1924 roku poślubił Bronisławę Chajkowską-Folejewską i na łamach „Ilustrowanego Kuryera Codziennego” zaczął publikować teksty, które złożyły się na ogłoszone w formie książkowej w latach 1925–1927 Listy ze wsi.
W roku 1927 w Krakowie zorganizowano uroczystości związane z jubileuszem trzydziestolecia pracy twórczej pisarza. Z tej okazji ukazały się liczne omówienia jego dorobku – przede wszystkim siedemdziesięciostronicowe studium pióra Juliana Krzyżanowskiego pod znamiennym tytułem Pieśniarz krainy kęp i wiecznej nędzy. Nie sposób nie odnotować również opublikowanego wówczas, także okolicznościowego, szkicu autorstwa Antoniego Zachemskiego.
Ostatnie lata pisarza były intensywne pod względem twórczym. Napisał przecież powieść Kostka Napierski, książkę dla młodzieży Z krainy Gorców (ukazała się już po śmierci autora), tom szkiców i studiów na tematy publiczne pod tytułem Warta. Pracował nad książką Wskazania zawierającą artykuły na temat kulturalnego i społecznego fenomenu Podhala. Pisał ponadto powieść Czantoria, ale jej nie ukończył; fragmenty tego utworu ukazały się w latach 1931–1932 w pismach „Czas”, „Tęcza”, „Tygodnik Ilustrowany” oraz „Zaranie Śląskie”. Dzięki przyznanej mu z okazji jubileuszu stałej rządowej zapomodze finansowej, mógł wybrać się w jeszcze jedną podróż, tym razem do Włoch, w towarzystwie młodego wtedy pisarza Jana Wiktora, który podczas tej peregrynacji opiekował się autorem Wesela Prometeusza.
Po śmierci Władysława Orkana ukazała się – w latach 1932–1933 oraz 1935–1936 – dwunastotomowa edycja jego Dzieł, zredagowana przez Stanisława Pigonia, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dwa następne tomy edycji opracował Manfred Kridl, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Pigoń doprowadził w 1946 roku do edycji Listów ze wsi i innych pism społecznych Orkana. W roku 1951 ukazały się dwie edycje opowiadań pisarza, jedna przygotowana przez Ewę Korzeniewską, druga przez Zbigniewa Mitznera. Dwa lata później Wybór pism autora powieści Drzewiej opracował Jan Błoński. W ogłoszonym w 1990 roku leksykonie Skrzydlate słowa, Henryk Markiewicz i Andrzej Romanowski zamieścili trzy cytaty z wierszy Orkana: „Miłe drobiazgi życia!”, „O ziemio nędzy i zamarłych kęp!” oraz „Ukochałem lud biedny nad miarę, / Bom się jego pieśnią wykołysał”.
Wybrane książki Władysława Orkana są dostępne w Polonie.
