Andrzej Dobosz poleca. Wiesław Paweł Szymański. Osobowość i poetyka. Szkice o literaturze polskiej XX wieku. T. 1. Kraków 2022
W pierwszym rozdziale książki, Osobowość i poetyka. Wiesław Szymański jako historyk literatury i krytyk literacki, Maciej Urbanowski określa zainteresowania Szymańskiego. Jest to literatura dwudziestolecia międzywojennego, ale i romantyzm.
W pierwszym zdaniu stawia sprawę jasno: Niniejszy tom jest wyborem tekstów Wiesława Pawła Szymańskiego (1932–2017), (…) jednego z najciekawszych historyków literatury polskiej i krytyków literackich po 1956 roku.
I właśnie od roku 1956 rozpoczyna kreślić biografię literacką pisarza. Antologia tekstów Szymańskiego, będąca drugą częścią książki, to wyłącznie teksty poświęcone poezji Peipera, Sebyły, Czechowicza, Gajcego, Karpowicza, Białoszewskiego, Grochowiaka, Rymkiewicza, Herberta, Wojtyły, Miłosza, Gałczyńskiego, Grochowiaka, Szymborskiej, Nowaka i Przybosia.
Szymański urodził się w Częstochowie 18 lutego 1932 roku. Był synem Marii z domu Ściepłek i Piotra Szymańskiego, prawnika – być może dlatego Wiesław po maturze (1949) zdawał na prawo we Wrocławiu, na które nie dostał się i wybrał filologię polską na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po latach powiedział, że „wybierając KUL, kierował się także względami swoiście pragmatycznymi, bo przyjmowano tam bez egzaminów.
Dzieciństwo i młodość spędził w Częstochowie, a jego ojciec – prawnik, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego – przez dwa lata uczęszczał do Seminarium Duchownego we Włocławku”.
Debiutował artykułem o poezji Aleksandra Rymkiewicza pt. Kronikarz wojen i dnia dzisiejszego, zamieszczonym w 3. numerze „Tygodnika Powszechnegoˮ w 1953 roku.
W tym samym roku ogłaszał recenzje w „Dziś i jutroˮ, podpisując się też pseudonimem Czesław Taborecki. Po uzyskaniu w roku 1955 magisterium (praca poświęcona dramatom Jarosława Iwaszkiewicza, której promotorką była Irena Sławińska, badaczka dramatu romantycznego
i młodopolskiego, zajmująca się przede wszystkim Norwidem) zamieszkał w Krakowie, gdzie związał się na dobre z „Tygodnikiem Powszechnymˮ i „Znakiemˮ.
Wtedy to w „Tygodniku Powszechnymˮ ukazało się jego trzydzieści pięć rozmów prowadzonych w latach 1963–1965 z pisarzami. Cykl inaugurował wywiad z Antonim Słonimskim i został wydany w „Znakuˮ dużo później, bo w 1981 roku pt. Rozmowy z pisarzami. Rozmówcami byli m.in.: Pigoń, Dąbrowska, Iwaszkiewicz, Parandowski, Szelburg-Zarembina, Ważyk, Zagórski, Brzękowski, Stryjkowski, Kisielewski, Malewska, Kott, Międzyrzecki, Kubiak, Jasienica.
W roku 1962 ożenił się z Danutą Jakubowską, absolwentką orientalistyki, z którą w roku 1987 nagrał dialogi dotyczące ich życia, wydarzeń w środowisku literackim, sytuacji polityczno-społecznej w Polsce. Książka wydana została przez wydawnictwo Norbertinum dopiero w 2017, roku śmierci Szymańskiego, i nosiła tytuł Nasz świat. Rozmowy.
W latach 1960–70 jako krytyk literacki współpracował ze „Współczesnościąˮ, „Życiem Literackimˮ, „Poezjąˮ, „Miesięcznikiem Literackimˮ i katolickim kwartalnikiem „Więźˮ.
W 1969 roku uzyskał doktorat w Instytucie Badań Literackich PAN na podstawie pracy
Z dziejów czasopism literackich w dwudziestoleciu międzywojennym, którego promotorem był prof. Kazimierz Wyka. Równocześnie rozpoczął pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim jako adiunkt, by zakończyć ją w randze profesora zwyczajnego.
Lata 1972–75 spędził na uniwersytecie w Nancy, we Francji, gdzie pracował jako lektor języka polskiego i wykładowca literatury polskiej. Był to czas intensywnego poznawania literatury emigracyjnej, „choć – jak sam wspominał – nie przyszło mu do głowy, aby odwiedzić Jerzego Giedroycia w Maisons-Laffitte. Miał też odmówić wypowiedzi dla Radia Wolna Europa”.
Uroki dworu (rzecz o zniewalaniu) (1994), „były z pewnością nie tylko najszerzej omawianym zbiorem Szymańskiego, ale też jednym z najczęściej komentowanych dzieł krytycznoliterackich lat 90. XX wieku”. W książce zebrano artykuły Szymańskiego „analizujące postawy wybranych pisarzy polskich wobec komunizmu. (…) Sam autor wielokrotnie podkreślał znaczenie podtytułu książki. Pisał we wstępie do wydania trzeciego: »Rzecz o zniewalaniu. A nie o zniewoleniu. Rzecz zniewolona (umysł zniewolony) jest produktem gotowym. Zniewalanie nie jest czynnością zakończoną«. I uściślał: »Tak naprawdę nie piszę o twórczości Dąbrowskiej, Nowaka czy Przybosia. Piszę jedynie o elementach ich osobowości (twórczo-psychologicznej), które były podatne na zniewalanie« . Po latach dodawał: »(…) to jest książka o zniewalaniu przez komunistów kultury i narodu w systemie peerelowskim«”.
Dwa lata później w Cenie prawdy „portretował środowiska bądź postaci reprezentujące etos »duchowego heroizmu, tożsamego z wiarą w słuszność własnych poglądów niezależnych od jakichkolwiek koniunktur«. Reprezentował ów etos Julian Ursyn Niemcewicz, Ferdynand Goetel, środowisko emigracyjnych »Wiadomości«, Zbigniew Herbert. (…) Książkę tę autor traktował jako rodzaj anty-Uroków dworu. Te ostatnie były »rzeczą o zniewalaniu«, ta – »rzeczą o wolności«. Wolność, dowodził Szymański, stała u podstaw oporu wobec komunizmu i tych, którzy go wciąż bronią. Nie jest ona czymś posiadanym, lecz wciąż zdobywanym, a za jej obronę płaciło się i płaci ogromną cenę, przede wszystkim samotności”.
W drugiej części Osobowości i poetyki Maciej Urbanowski niezwykle ciekawie przedstawia Szymańskiego jako badacza dwudziestolecia międzywojennego. Skupia się przede wszystkim na Moim dwudziestoleciu 1918–1939 (Arcana 1998).
Wiesław Paweł Szymański. „Osobowość i poetyka. Szkice o literaturze polskiej XX wiekuˮ w POLONIE
