Andrzej Dobosz poleca. Andrzej Niewiadomski. „Przeciw entropii, przeciw arkadii. O pisarstwie Zygmunta Hauptaˮ. Kraków 2021

Jak zwykle nowa książka z serii Biblioteki Krytyki Literackiej Instytutu Literatury poświęcona Zygmuntowi Hauptowi  w pierwszym rozdziale zajmuje się jego biografią.

Zygmunt Haupt urodził się 5 marca 1907 roku w Ułaszkowcach nad Seretem na Podolu. Zmarł 10 maja 1975 roku w szpitalu w Winchester, w stanie Wirginia. Został pochowany w Nowym Orleanie.

Był synem Ludwika Haupta, inspektora szkolnego, i Albiny z Mazurków, nauczycielki.  W roku 1918, po śmierci matki, opiekuje się nim jej siostra, a jego ciotka, Helena Mazurek.

Do szkoły podstawowej chodzi w Tarnopolu, a do gimnazjum w Jarosławiu. Maturę zdał w I Gimnazjum we Lwowie.

Studia wyższe zaczyna na wydziale inżynierii Uniwersytetu Jana Kazimierza. Jednakże wkrótce przenosi się na architekturę, której też nie kończy. Wyjeżdża do Paryża w roku 1928. Ma dwadzieścia jeden lat i zapisuje się do Instytutu Urbanistyki na Sorbonie. Ciągnie go jednak do malarstwa, któremu poświęcił się po powrocie do Lwowa w 1930 roku. Przez wiele, wiele lat zajmuje się rysowaniem i malowaniem. Już mieszkając w Ameryce, nadal maluje i wystawia swoje obrazy. Pracuje w rozgłośni radiowej Głos Ameryki. Zajmuje się tłumaczeniem poezji, prozy angielskiej i amerykańskiej.

Jego debiutem literackim było opowiadanie pod tytułem Radio-Alameda wzywa P.B.G. na Pacyfiku, które ogłosił na łamach krakowskiego tygodnika „As” w roku 1938.

Po wybuchu wojny w 1939 roku, w randze podporucznika bierze udział  w kampanii wrześniowej. Przez Węgry przedostaje się do Francji, gdzie wstępuje do Wojska Polskiego. Następnie jest ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Równocześnie pisze i ogłasza swoją prozę w „Dzienniku Żołnierzaˮ (1941), w londyńskich pismach „Polska Walcząca”, „Wiadomościach Polskich” i „Nowej Polsce”.

Jeszcze w czasie wojny, w 1944 roku ożenił się z Edith Norris, Amerykanką, z którą po demobilizacji wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Początkowo mieszkał w Nowym Orleanie, po czym przeniósł się z rodziną do Nowego Jorku i rozpoczął pracę w sekcji polskiej rozgłośni radiowej Głos Ameryki. W Waszyngtonie zamieszkał, gdy został redaktorem miesięcznika „Ameryka”, w którym pracował aż do emerytury.

Dorobek literacki Zygmunta Haupta jest niewielki. Jego książki były publikowane  po raz pierwszy na emigracji. Tak więc siłą rzeczy był nieznany w Polsce.

Wspomnienia Pierścień z papieru zostały wydane przez Jerzego Giedroycia w Instytucie Literackim w Paryżu w 1963 roku. W tym samym roku zostały uznane w plebiscycie miesięcznika „Na Antenie” w Londynie za najlepszą książkę polską wydaną poza krajem, a w roku 1964 otrzymały nagrodę „Kultury” paryskiej. W Polsce Pierścień z papieru wydany zostaje  dopiero w 1988 roku w Lublinie, w wydawnictwie Respublica.  

Józef Czapski tak pisał o tej prozie, zadając pytanie:

Świat Haupta nienaruszony przez pośpiech, ten świat, w którym wtopione są zawsze jego wspomnienia, jego myśli – uwalnia, oczyszcza czytelnika, daje mu nową młodość, świeżość nietkniętych przeżyć i tę na którą przecie czekamy zawsze, niespodziankę. Czy można dać więcej czytelnikowi?

Natomiast opowiadania Szpica ze wstępem Renaty Gorczyńskiej również opublikował Jerzy Giedroyc w Instytucie Literackim w Paryżu w 1989 roku, już po śmierci autora. Niebawem, bo w roku 1992 opowiadania te zostały przetłumaczone na język francuski i noszą tytuł L’anneau de papier.

W rozdziale drugim Przeciw entropii, przeciw arkadii Andrzej Niewiadomski, będący historykiem literatury, eseistą i poetą, omawia i interpretuje dzieło Zygmunta Haupta. Między innymi zajmuje się opowiadaniami Ogród jezuicki  i Lutnia, określając utwór jako opowiadanie-esej.

Andrzej Niewiadomski. „Przeciw entropii, przeciw arkadii. O pisarstwie Zygmunta Hauptaˮ w POLONIE