Należy do ścisłego grona najwybitniejszych pisarzy europejskich pierwszej połowy XX wieku. Z wielkim szacunkiem o jego powieściach wypowiadali się współcześni mu twórcy, tacy jak Henry James oraz John Galsworthy. Wiele jego powieści zostało sfilmowanych, między innymi Tajny agent, Jądro ciemności czy Lord Jim. Niestety, nie ma go na liście laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, podobnie jak nie ma na niej Lwa Tołstoja, Marcela Prousta, Jamesa Joyce’a. Joseph Conrad zmarł sto lat temu, 3 sierpnia 1924 roku w Bishopsbourne, pochowany został na cmentarzu w Canterbury.
Najsłynniejszym jego dziełem, czyli Lordem Jimem, reżyserzy filmowi zainteresowali się niemal błyskawicznie. Już w rok po śmierci pisarza na ekrany kin w USA weszła adaptacja powieści w reżyserii Victora Fleminga. W roku 1965 w rolę tytułową wcielił się Peter O’Toole w filmie w reżyserii Richarda Brooksa. Warto wspomnieć, że muzykę do tego filmu skomponował Bronisław Kaper, zaś na ekranie pojawiły się także takie sławy, jak James Mason, Curd Jürgens czy Eli Wallach. Zainteresowaniem filmowców cieszyło się również opowiadanie Jądro ciemności. W 1994 roku wziął ten tekst na warsztat Nicolas Roeg, a w obsadzie znaleźli się m.in. John Malkovich i Tim Roth. Gwoli ścisłości, scenariusz słynnego obrazu Francisa Forda Coppoli Czas Apokalipsy z Marlonem Brando, Martinem Sheenem oraz Robertem Duvallem powstał z inspiracji tym właśnie utworem Conrada.
Co więcej, kilka razy przenoszono na ekran Zwycięstwo. Pierwszy raz zrobił to Maurice Tourner już w 1919 roku, w dobie kina niemego, potem w 1930 William Wellman, zaś w 1931 Ryszard Ordyński – jako Niebezpieczny raj – z Marią Malicką i Adamem Brodziszem, a w 1940 John Cromwell z Betty Field i Fredrikiem Marchem. W 1995 roku po utwór ten sięgnął Mark Peploe i stworzył film, w którym wystąpili tak znani aktorzy jak Irène Jacob oraz Willem Dafoe. Również opowieść Tajny agent okazała się świetnym tworzywem dla filmu, dla takich reżyserów jak Alfred Hitchcock w 1936 roku oraz Christopher Hampton, w którego dziele zagrali Patricia Arquette, Bob Hoskins, a także Gerard Depardieu.
Czy powieści te odniosłyby tak wielki sukces, gdyby powstały nie po angielsku, lecz po polsku? Tego nie wiemy i już się nie dowiemy. Faktem jest, że dla Conrada język angielski nie był językiem pierwszym, lecz trzecim: po polskim i rosyjskim. Pisarz urodził się w Berdyczowie 3 grudnia 1857 roku jako Józef Korzeniowski. Jego ojciec, Apollo Nałęcz-Korzeniowski, był dramaturgiem i poetą. Od 1861 roku w mieszkaniu przy ulicy Nowy Świat w Warszawie wychowywał się przyszły autor Lorda Jima. Niestety, ojciec – zaangażowany w przygotowania do powstania, działał w konspiracyjnym Komitecie Centralnym Narodowym – został aresztowany przez władze carskie i skazany. Rodzina Korzeniowskich udała się na zesłanie: najpierw do Permu, potem do Wołogdy, wreszcie do Czernihowa. Po śmierci matki w 1865 roku, Józef wraz z ojcem w 1867 roku znaleźli się we Lwowie, zaś w roku 1869 zamieszkali w Krakowie przy ulicy Poselskiej. Opiekę nad dziesięcioletnim wówczas chłopcem roztoczył krewny ze strony matki, Tadeusz Bobrowski. W 1874 roku młody Korzeniowski był już we Francji, gdzie zaciągnął się do marynarki handlowej, podróżował do Indii. Od roku 1878 pływał już na statkach pod banderą brytyjską. W 1884 roku jako pierwszy oficer, zaś dwa lata w randze kapitana. W roku 1886 przyznano mu obywatelstwo brytyjskie.
Na emigracji przyjął nazwisko Joseph Conrad. Pierwszą książką, jaką wydał, było Szaleństwo Almayera z 1895 roku. Także i ta powieść była adaptowana dla potrzeb kina. W 1973 roku sfilmował ją dla telewizji francuskiej Vittorio Cottafavi, zaś w 2011 na jej podstawie Chantal Akerman nakręciła film pełnometrażowy. Potem ukazały się następne powieści. W roku 1897 Murzyn z załogi „Narcyza”, zaś w latach 1900–1902 wspomniane już dzieła Lord Jim oraz Jądro ciemności. W roku 1903 wyszedł Tajfun, a w 1904 Nostromo. Do tytułu tej ostatniej powieści nawiązał Ridley Scott w filmowym horrorze SF z 1979 roku Obcy. Ósmy pasażer Nostromo z Sigourney Weaver. Co ciekawe, w filmie Johna Camerona Obcy. Decydujące starcie z 1986 roku jeden ze statków nazywa się Sulaco, tak jak miasto, w którym rozgrywa się akcja powieści Conrada. Trzeba dodać, że w Obcym 3 z 1992 roku w reżyserii Davida Finchera statek kosmiczny nosi nazwę Patna, tak jak statek z Lorda Jima, zaś w filmie Paula Andersona Obcy kontra Predator z 2004 roku statek nazywa się Marlow, tak samo jak bohater kilku powieści Conrada.
Wróćmy jednak do osoby pisarza. W tym samym roku, w którym ukazało się Szaleństwo Almayera wziął ślub z Jessie George, która urodziła dwóch synów: Alfreda Borysa i Johna Alexandre’a. W przyszłości zarówno wdowa po Conradzie, jak i synowie napiszą o nim wspomnienia. Książka zatytułowana Joseph Conrad autorstwa Jessie George wyszła w Polsce w 1959 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego. W roku 1969 PIW opublikował Kronikę rodzinną syna Borysa, natomiast w 1997 WL Czas zapamiętany. Ojciec jest tutaj syna Johna. Od wspomnień nie stronił sam Joseph, który już w 1906 roku ogłosił napisane w tej poetyce Zwierciadło morza. Do najciekawszych jego powieści, należących do późnego okresu jego twórczości, zalicza się W oczach Zachodu z 1911 roku oraz Gry losu z 1913. Ta ostatnia okazała się wreszcie sukcesem komercyjnym, co pozwoliło autorowi zabezpieczyć byt rodzinie. Szybko też krytyka uznała, iż Conrad jest mistrzem w opowiadaniu o losie człowieka zmagającego się samotnie z żywiołem i historią.
Dzięki tłumaczkom: najpierw Anieli Zagórskiej, a potem Jadwidze Sienkiewicz-Korniłowicz (córce Henryka Sienkiewicza), książki Conrada były szybko tłumaczone na język polski i ukazywały się nad Wisłą. Gdy w 1914 roku pisarz przyjechał do Zakopanego, zamieszkał właśnie u Zagórskiej w willi „Konstantynówka”, jednak gdy tylko wybuchła I wojna światowa, przez Wiedeń oraz Włochy wrócił do Anglii. Mieszkał wówczas w okolicach Luton, a następnie w różnych miejscach w hrabstwie Kent. Dużo pracował, dużo pisał i publikował. W 1917 roku ukazała się Smuga cienia. Nie sposób nie dodać, że w roku 1976 sfilmował ją Andrzej Wajda, obsadzając w roli głównej Marka Kondrata. Potem do księgarń trafiły takie książki, jak Złota strzała, Ocalenie oraz Charakter przestępstwa, ostatnia z trzech napisanych wspólnie z Fordem Madoxem Fordem, angielskim prozaikiem i poetą.
Wszystkie najważniejsze książki Josepha Conrada – zarówno w języku oryginału, jak i w przekładzie na polski – są dostępne w Polonie. O tym, jak ogromne okazało się dzieło tego pisarza świadczy znakomicie licząca blisko sześćset stron Bibliografia przekładów, wydana w 2020 roku nakładem Biblioteki Narodowej. W Polonie czytelnik znajdzie również rękopis wstępu pióra Stefana Żeromskiego do Pism wybranych Conrada z 1922 roku, a ponadto poświęcone autorowi Nostromo studia literaturoznawcze i książkowe opracowania: Józefa Ujejskiego z 1936, Rafała Marcelego Blütha z tego samego roku, ponadto Jana Perłowskiego z 1937 roku oraz Wacława Borowego z 1951.
