Kornel Makuszyński, twórca Koziołka Matołka

Zmarły siedemdziesiąt lat temu (31 lipca 1953) Kornel Makuszyński to w powszechnej świadomości przede wszystkim autor książek dla dzieci i młodzieży. Wszak jego najsłynniejszym utworem są Przygody Koziołka Matołka, których cztery księgi z sugestywnymi ilustracjami Mariana Walentynowicza ukazały się w latach 1933–1934. Zaraz potem duet Makuszyński – Walentynowicz postarali się zdyskontować sukces i wydali cykl utworów o małpce Fiki Miki.

Urodzony w Stryju w 1884 roku Makuszyński – pisząc Przygody Koziołka Matołka – był już autorem znanym i uznanym, legitymującym się imponującym dorobkiem. Ale po kolei. Gimnazjum skończył we Lwowie. W wieku siedemnastu lat zadebiutował jako poeta wierszem Nam spoczywać dziś nie wolno, ogłoszonym na łamach „Słowa Polskiego”. W 1904 roku podjął studia romanistyczne i polonistyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza, które ukończył w roku 1908. W tym samym roku ogłosił zbiór wierszy Połów gwiazd. Rok później wyszedł tom opowiadań Rzeczy wesołe, a następnie księga felietonów W kalejdoskopie. Szybko zdobył uznanie wśród starszych kolegów po piórze. Towarzyszył pisarzom, takim jak Jan Kasprowicz, Władysław Orkan i Leopold Staff, w podróżach zagranicznych. Lata 1908–1910 spędził na Sorbonie w Paryżu, gdzie studiował literaturę francuską. Z Paryża nadsyłał drukowane w „Tygodniku Ilustrowanym” korespondencje dotyczące życie kulturalnego, ale i obyczajowego oraz politycznego nad Sekwaną. W 1912 roku wydał bajkę Szewc Kopytko i kaczor Kwak, pierwszy z licznych w jego dorobku utworów dla dzieci.

Po powrocie do Lwowa był kierownikiem literackim Teatru Miejskiego, następnie tę funkcję sprawował w Kijowie. W 1918 roku przeprowadził się do Warszawy. Krótko potem wydał zbiór poetycki Piosenki żołnierskie. Recenzje literackie i teatralne regularnie publikował na łamach „Rzeczpospolitej”, w tym także cykl Listy z Zakopanego. Zakochany w górach pisał do takich pism, jak: „Głos Zakopiański”, „Gazeta Podhalańska”, „Zakopane i Tatry”. Formułę listu polubił do tego stopnia, że Listy z Warszawy ogłaszał w „Dzienniku Poznańskim”, zaś Listy warszawskie w lwowskim „Słowie Polskim”. W 1929 roku rozpoczął cykl Moje listy, ogłaszany na łamach „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”.

Pracę dziennikarską znakomicie godził z pracą literacką. W 1924 roku wydał poemat Pieśń o Ojczyźnie, dwa lata później uhonorowany Państwową Nagrodą Literacką. Znamienne, że nagroda ta rok wcześniej przypadła Stefanowi Żeromskiemu za Wiatr od morza, a rok po Makuszyńskim cieszył się nią Leopold Staff za Ucho igielne. Następnie ukazały się wspomnienia Bezgrzeszne lata i powieści: Król Azis oraz O dwóch takich, co ukradli księżyc. Ta ostatnia przyniosła pisarzowi ogromną popularność. Szybko okazało się, że właśnie literatura dla młodzieży jest jego domeną, o czym przekonywały niezbicie książki wydane w latach trzydziestych i wielokrotnie wznawiane: Przyjaciel wesołego diabła, Panna z mokrą głową, Awantura o Basię, Szatan z siódmej klasy, Szaleństwa panny Ewy. W logiczny sposób jego powieściami zainteresowało się kino.

Makuszyński świetnie posługiwał się polszczyzną, miał dar konstruowania zajmujących fabuł, ale także zmysł obserwacyjny, poza tym jego wielką zaletą okazało się poczucie humoru. Nie zaniedbywał innych rodzajów literackich. Pisał dużo i udanie. Z jednej strony powieści: Skrzydlaty chłopiec, Wielka brama, Wyprawa pod psem czy Złamany miecz, natomiast z drugiej zbiory szkiców i felietonów oraz tomy opowiadań: Śpiewający diabeł, Najweselsze opowiadania, Kartki z kalendarza. Z dobrym przyjęciem spotkała się także jego broszura Uśmiech Lwowa.

Systematycznie wzrastała pozycja pisarza w środowisku. W 1928 roku został członkiem honorowym Związku Zawodowego Literatów Polskich, w 1929 roku honorowym obywatelem Zakopanego, dwa lata później był już członkiem honorowym Związku Górali. W roku 1935 został nagrodzony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury, zaś dwa lata potem powołany go w skład PAL-u. Należał także do prestiżowego Polskiego PEN Clubu.

Okupację hitlerowską Makuszyński przeżył w Warszawie. Pracował wtedy nad – wydanymi po wojnie – powieściami Szaleństwa panny Ewy oraz List z tamtego świata. Wziął udział w powstaniu warszawskim. Był redaktorem biuletynu „Wiadomości Powstańcze”. Pod pseudonimem Stary Kapral napisał wiersz zatytułowany Śpiew Czerniakowa. Po upadku powstania trafił – przez Pruszków i Kraków – do Zakopanego, gdzie został nawet prezesem Towarzystwa Sportowego Wisła. Pisał stamtąd teksty dla „Dziennika Literackiego”, „Przekroju” i „Łodzi Teatralnej”. Zmarł 31 lipca 1953 roku w Zakopanem i tam został pochowany. Jego dorobek literacki to, oprócz utworów dla dzieci i młodzieży, zbiorów wierszy, opowiadań, szkiców o literaturze i teatrze, także teksty w swoim czasie wielce popularnych piosenek, takich jak: Maki, Córka morskiego króla, Dziewczyna zakochana w morzu, Przyrzeczenie, Żołnierz pan, Do Kasieńki. Tak czy owak, najbardziej znanym do dzisiaj jego tekstem wydaje się ten, zaczynający się czterowierszem: „W Pacanowie kozy kują, / więc Koziołek, mądra głowa / błąka się po całym świecie, / aby dojść do Pacanowa”.