Polski powieściopisarz, publicysta, pedagog, encyklopedysta, jeden z głównych przedstawicieli naturalizmu w literaturze polskiej urodził się w 1839 roku w Niegosławicach koło Pińczowa.
Ojciec, dworski oficjalista, kładąc nacisk na wykształcenie syna, wysłał go najpierw do szkoły w Pińczowie, a później do Kielc. W roku 1862 Adolf Dygasiński wstąpił na wydział historyczno-filologiczny Szkoły Głównej w Warszawie. Studia przerwał z powodu insurekcji styczniowej, w której uczestniczył. Po zakończeniu powstania wznowił naukę w Szkole Głównej, a w 1868 roku wyjechał do czeskiej Pragi, gdzie studiował na Uniwersytecie Karola. Trudne warunki materialne zmusiły go do przerwania studiów i podjęcia pracy guwernera. Do grona jego uczniów należał między innymi przyszły wielki artysta, Jacek Malczewski.
W roku 1871 Dygasiński przeniósł się do Krakowa, gdzie założył instytut wychowawczy. Tam prowadził również niewielką księgarnię wydawniczą. Doprowadzony do bankructwa wyjechał do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę zarobkową jako publicysta. Pisał artykuły do „Ateneum”, „Niwy”, „Nowin”, „Wędrowca” oraz „Przeglądu Tygodniowego”. Zadebiutował jako beletrysta w wieku 44 lat – w 1883 roku opublikował na łamach „Przeglądu Tygodniowego” nowelkę Za krowę.
W trakcie swojej kariery literackiej napisał 21 powieści i ponad 130 nowel. Jego dzieła cieszyły się powodzeniem, były tłumaczone na rosyjski i niemiecki. Jako jeden z pierwszych poruszał tematykę chłopską w swoich utworach . Posługiwał się humorem czy satyrą, ale najwyższą wartością była prawda, której często towarzyszyły realistyczność i surowość. Odróżnia go to od innych twórców jemu współczesnych, portretujących chłopów przede wszystkim za pomocą kategorii regionalnych.
Mistrzostwo formy osiągnął w nowelach i szkicach poruszających tematykę świata przyrody, m.in. Wilki, psy i ludzie, Zając czy Lis. Akcentował w nich wyższość świata zwierząt nad światem człowieka.
Oprócz nowel i powieści Dygasiński pisywał również książki dla dzieci i młodzieży, m.in. Robinson polski, Cudowne bajki, Co się dzieje w gniazdach.
Najważniejszą książką zwieńczającą twórczość Dygasińskiego są Gody życia z 1902 roku.
To ostatnia pozycja w dorobku polskiego naturalisty, który w tym samym roku zmarł po kilkumiesięcznej chorobie. Książka stanowi zapis jego filozofii, relacji łączącej go z światem, a także pochwały piękna przyrody. Powieść przenosi czytelnika w czasy przedhistoryczne do puszczy nad Prądnikiem ‒ utwór ten to istna pieśń na cześć przyrody i potęgi życia. Bohaterem Godów życia jest najmniejszy z naszych ptaków – mysikrólik, symbol nieopisanej wytrwałości cechującej malutkich i słabych. Z poetyckim rozmachem kreśli pisarz sceny z życia pierwotnych mieszkańców puszczy.
Wpływy twórczości Dygasińskiego można zaobserwować w dziełach wybitnych literatów, m.in. Władysława Orkana i Władysława Reymonta, ale także biologa i popularyzatora ekologii, Bohdana Dyakowskiego. O roli i znaczeniu twórczości Dygasińskiego wielokrotnie pisał Stefan Żeromski.
W latach 1890–1891 Dygasiński wyprawił się w podróż do Brazylii, szlakiem polskiej emigracji „za chlebem”, jako wysłannik „Kuriera Warszawskiego”. Powstał tam cykl listów opisujący tragiczne losy polskich emigrantów.
Przez następne lata nadal utrzymywał się, obejmując posadę guwernera i korepetytora licznych bogatych rodzin ziemiańskich (m.in. u hr. Chodkiewiczów). W 1901 roku odbył podróż do Francji i Włoch. Pod koniec życia osiadł w Warszawie.
Zmarł po kilkumiesięcznej chorobie. Pogrzeb odbył się 6 czerwca 1902 roku w Warszawie, gdzie został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
◊◊◊
Digitalizację materiałów bibliotecznych w ramach projektu „Patrimonium – zabytki piśmiennictwa” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
◊◊◊
