Przegląd Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona/Blog

Księga na lutnię: Prelude & Tombeau de Mazarin


Jak antyczni bogowie ze sobą rozmawiali? Jakiego używali języka? Czy można dzisiaj usłyszeć ich głos? Muzyczną alegorię mitycznej Andromedy czy Diany przedstawił twórca lutniowej „Retoryki Bogów”, Denis Gaultier (1597 lub 1602/3-1672), zwany Gaultierem Młodszym (le Jeune). Ciągłe poszukiwania, próby i eksperymenty związane z nową estetyką muzyki, rozwijającą się od końca XVI w., spowodowały dużą dowolność w stroju lutni i wpłynęły na pojawienie się nowych technik wykonawczych. Gaultier był jednym z francuskich piewców nowoczesnego stylu gry. Przyczynił się do rozpowszechnienia techniki wykonawczej zwanej style brisé. Jednym z jego najważniejszych dzieł jest zbiór kompozycji nazywany właśnie La Rhéthorique des Dieux (1652 r.). Pod jego wpływem większość lutnistów zaczęła stosować inny strój instrumentu, tzw. accords nouveaux (f1-d1-a-f-d-A). Strojono tak lutnie w II poł. XVII i XVIII w. i na taki instrument przeznaczona jest również muzyka zapisana w rękopisie Mus. 396 Cim.

Prelude z „Księgi na lutnię”, Biblioteka Narodowa, Mus. 396 Cim., fol. 43v.
Prelude z „Księgi na lutnię”, Biblioteka Narodowa, Mus. 396 Cim., fol. 43v.

Tombeau (dosł. „grób” lub „nagrobek”) należy do gatunków reprezentatywnych w twórczości lutnistów XVII i XVIII w. Zachowaną w krzeszowskiej tabulaturze kompozycję Tombeau de Mazarin, napisaną ku pamięci kardynała Mazariniego (1602-1661), który pełnił obowiązki pierwszego ministra na królewskim dworze w Paryżu, można z dużym prawdopodobieństwem przypisać Gaultierowi. Utwór ten poprzedzony jest preludium o improwizowanym charakterze, tzw. prélude non mesuré, być może również autorstwa Gaultiera. Samo tombeau zostało natomiast ujęte w formę tańca allemande.

Tombeau de Mazarin z „Księgi na lutnię”, Biblioteka Narodowa, Mus. 396 Cim., fol. 44v.
Tombeau de Mazarin z „Księgi na lutnię”, Biblioteka Narodowa, Mus. 396 Cim., fol. 44v.

Porównując śląską wersję tego utworu z innymi przekazami, uwagę zwraca dokładnie zaznaczone palcowanie lewej ręki, zwłaszcza w wysokich pozycjach. W tym rękopisie są to umieszczone przy literach punkty, których ilość oznacza odpowiedni palec, np. jeden punkt to pierwszy palec (tutaj wskazujący). Starannie dobrane palcowanie ma duży wpływ na brzmienie instrumentu, płynną zmianę pozycji oraz realizację ozdobników. Może się wydawać, że obfitość appoggiatur i mordentów miała odzwierciedlać wybujałą emocjonalność kojarzoną z włoską muzyką i stanowić aluzję do pochodzenia Mazariniego. Przy odpowiedniej interpretacji utworu liczne ornamenty symbolizować mogą jednak płacz i łkanie po śmierci kardynała.