W 1906 r. Wincenty Rapacki podarował Stanisławowi Wilczyńskiemu album, zawierający fotografie jego ojca – Wincentego Rapackiego seniora w wieku lat dwudziestu sześciu – w rolach scenicznych z dramatów Kraszewskiego, Fredry, Schillera, Szekspira, Goethego i innych. Dwa lata wcześniej wydana została natomiast publikacja Wskazówki niezbędne dla urządzających teatr amatorski, w której Zygmunt Niedźwiecki zebrał najistotniejsze zalecenia dla chcących zmienić sąd o teatrze amatorskim jako o „specyalnym sporcie żmudnie i kosztownie przygotowywanych fiask”.
Łącząc materiał wizualny zgromadzony przez Rapackiego i informacje ze Wskazówek…, proponujemy krótki przewodnik po teatralnych kulisach, obejmujący tajniki charakteryzacji i doboru kostiumów, który zdradzi, jak własnym sumptem zdobyć fizys Radziwiłła.
10. Szminka teatralna
„Szminka teatralna jest farbą tłustą, sporządzoną z łoju kozłowego, goldkremu i sproszkowanej farby. Sporządzić ją sobie może każdy sam, topiąc na wolnym ogniu i rozcierając w aptekarskim moździerzyku wspomniane materiały na masę twardą lecz łatwo już w cieple palców mięknącą. […] Używa się szminek w ten sposób, że rozciera się ręką na twarzy starannie i równo docierając naokoło oczu do samych rzęs, dalej do uszu i niżej aż do części szyi, niknących pod bielizną – tło, czyli cerę właściwą n.p. młodzieńca, mężczyzny, chłopa, starca, cygana, etc. Miejsce pod zarost zostawia się wolne, albo się je później dokładnie wyciera. Na tym podkładzie robi się – o ile to potrzebne – rumieńce, siny odcień golenia, poczem dopiero, zapomocą szminki brunatnej i białej, jak rysownik na szarym papierze zapomocą węgla i białej kredy, maluje się nową, inną twarz, z wszystkiemi właściwemi jej wypukłościami i wklęsłościami – tę, jaka wynika z roli. Szminką brunatną, służącą do naśladowania wgłębień, dołów i zmarszczek tam, gdzie ich nie ma, można najmłodszą i najbardziej pucułowatą twarz zmienić w suchotniczą, przeobrażając za pomocą cieni i kresek kształt lic, brody, czoła, oczodołów, nosa – a biała szminka dzielnie jej dopomaga, zmieniając na odwrót twarze szczupłe w pełne, wydobywając wypukłości tam, gdzie ich nie było, nadając wyrazistość i plastykę wszystkiemu, co kolor brunatny w połowie dopiero naznaczył”.
9. Szminka teatralna brunatna
„Brunatną szminką maluje się na twarzy zmarszczki i inne wgłębienie, które, dla plastyki, uwydatnić trzeba przez naznaczenie wyniosłości za pomocą białej, delikatnie roztartej szminki, wzdłuż każdego cienia. Brunatna z odrobiną czerwonej i żółtej, da cerę cygana. Brunatna czysta – cerę Maura lub Indyanina. Czarna – murzyna. Brunatna i czarna szminka służą również do wzmacniania rysunku brwi, przyciemniania wąsów lub bokobrodów, kto ma własnem zbyt jasne, aktor zaś, posiadający wprawę w pędzelku, potrafi temi barwami imitować na twarzy niejeden rodzaj zarostu”.
8. Kości i oczodoły
„Jasne plamy na kościach policzkowych, podkreślane półksiężycowatym cieniem, uwydatniają też kości (w rolach żydów). Zaciemnienie oczodołów szminką brunatną czyni je chorobliwie lub starczo wpadłemi. Brunatną lub czarną szminką można też aż do potwornych rozmiarów powiększyć nozdrza. Silne zarysowanie wgłębień nad nozdrzowemi skrzydłami nosa nadaje twarzy energiczny, surowy, ostry wyraz, podkreślenie dolnej wargi smugą ciemną, czyni ją wydatną”.
7. Wąsiki, baczki, bródki
„Wąsiki i wąsy, brody i bródki, baczki i bokobrody formuje się w rękach, czasem z pomocą żelazka, z krepy scenicznej, którą kłębkami wyskubuje się z zbitych, nićmi wiązanych warkoczyków. Uformowany w palcach zarost przykłada się do posmarowanej mastyksem twarzy, przyciska i przytrzymuje chwilę, poczem w miarę potrzeby można go jeszcze nożyczkami przystrzydz. Wąsy robi się albo z dwu strzępów krepy oddzielnie, albo z jednego, przewiązanego w połowie mocno nicią. Duże faworyty i brody bywają zwykle do zakładania na uszy na drutach lub gumkach. Zarosty należy przyklejać mocno, aby nie odpadły w ciągu gry i obchodzić się z niemi ostrożnie, aby ich przed końcem sztuki nie zepsuć lub nie oderwać”.
6. Brwi
„W miejscu własnych, pokrytych mydłem i szminką koloru cery, można malować lub naklejać brwi wszelkich rozmiarów i kształtu, począwszy od krzaczastych brwi starego wiarusa, aż do żmijowatych Mefista. Da się też ciemną szminką zmienić, upięknić i wzmocnić kształt własnych brwi. Charakteryzacya twarzy jest rzeczą nader ważną i dokonywaną być musi z całem staraniem, przyczem szminkę rozprowadzać należy do samych włosów, by nie tworzyła na twarzy wyraźnie odgraniczającej się maski. W rolach charakterystycznych i komicznych nie zawadzi – dla wyrazistości – lekka przesada”.
5. Peruka
„Za pomocą podłożenia kłębków waty pod perukę z tyłu, z boków głowy lub na czubie zmieniać można dowolnie kształt i rozmiar tejże. Nakładać należy perukę uważnie, aby nie była wdziana na bakier i umocować przez związanie pod nią z tyłu głowy tasiemek, do tego celu służących. Przed użyciem czesze się i fryzuje perukę na drewnianej głowie, bacząc, by włosów nie spalić”.
4. Peruka tzw. „łysa”
„Łatwym, a zupełnie dostatecznym dla potrzeb amatorskiego teatru sposobem naśladowania peruk t.zw. «łysych», jest następujący: Szyje się z gęstej i mocnej pończochy, cielistego koloru, przylegającą do głowy czapkę, która ma na czole przyszytą szeroką białą taśmę. Dochodzącą poprzez skronie aż do uszu, po za temi zaś zwiesza się z obu stron luźnemi końcami, służącemi do związania z tyłu głowy. Czapkę tę, która zręcznie skrojona przylega zupełnie do głowy i czyni ją łysą jak kolano, naciera się szminką cielistą. Następnie wycina się z ciemnej siatki nicianej o drobnem oczku półksiężycowate płaty takiego kształtu jak otaczający głowę łysych wianek włosów, zbiegający od obu skroni ponad uszyma na dół ku tyłowi głowy – i naszywając te płatki siatkowe dowolnej barwy krepą teatralną (rodzaj sztucznej wełny) przypina się je następnie do wdzianej na głowę trykotowej łysiny dwoma szpilami na obu skroniach tak, by otaczały głowę jak naturalny zarost”.
3. Garb
„Garb robi się przez wypchanie ramienia, piersi i plec”.
2. Odzienie
„Ubranie ludzi starych i biednych bywa zazwyczaj zaniedbane, zniekształcające, z materyałów wyszłych z mody, w pasy, lub kraty; pojedyncze części ubrania niesharmonizowane kolorem, staroświeckie krojem, za duże, za przestronne, lub za szczupłe, pomięte i wytarte. (Wytarte łokcie, plecy i kolana osiąga się przez rozjaśnienie puszkiem od pudru odnośnych części ubioru). W rolach starszych mężczyzn dawniejszej daty, dziwacznych kształtów wysokie kołnierzyki (t. zw. fatermerdery), kolorowe krawaty, czarne halsztuki, oraz wzorzyste kamizelki i chustki do nosa są pożytecznemi detajlami charakteryzacyi. Jasna, przestronna kurtka i czarny długi surdut, oraz szlafrok – to główne składniki garderoby t. zw. «charakterystycznych», to jest całej galeryi ojców, wujów, dziadków, profesorów itp. Z nadzwyczajną starannością traktować należy ubrania frakowe, które w rolach amantów i salonowców powinny być ostatniej mody. Rzeczy podterane i niemodnego fasonu nadają się tylko dla starszych, zaniedbanych ichmościów, petentów, grajków, starych sług etc.”.
1. Nosy i tłuste podbródki
„Nalepianie nosów z dyachylu, oraz tłustych podbródków i tak zwanych polskich peruk, które składają się z otaczającej głowę wraz z karkiem trykotowej przyłbicy cielistego koloru, uskuteczniać należy przed szminkowaniem twarzy. W tym celu rozmiękczywszy maść diachylową nad płomieniem, nakleja się ją wprost, lub za pomocą mastyksu na nos i tutaj do pożądanego kształtu formuje. Na sztuczne policzki i podbródki, dla nadania tuszy twarzom chudym, stosuje się odpowiednio przykrojone i ubezpieczone brzegiem od prócia się, kawałki gęstego cielistego trykotu, który przykleja się krawędziami, mastyksem, popod brodę lub dowolną wargę w obie strony przez oba policzki aż ku uszom, na które zahacza się, dla mocy, pętle z tasiemeczki, lub oprzędzonej nicią gumy”.
(mr)
10 sztuczek charakteryzatora by Polona is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe License.
