Tetraewangeliarz pochodzący z nieistniejącej już dziś cerkwi parafialnej w Studennem w Bieszczadach, zawiera cztery pełnostronicowe miniatury ukazujące ewangelistów: Mateusza, Marka, Łukasza oraz Jana. Trzy pierwsze kompozycje są dość konwencjonalnymi wyobrażeniami pisarzy przy ich pracy, choć zwraca tu uwagę wyraźne i rzadko spotykane zaakcentowanie narzędzi pisarskich na wszystkich przedstawieniach.
Zdecydowanie wyróżnia się pośród innych miniatura ostatnia – przedstawienie Jana Teologa z jego uczniem Prochorem na wyspie Patmos. Jest to chwila oświecenia Jana, wyobrażona jednak w sposób unikalny dla ortodoksyjnej ikonografii. Jan, siedząc, odwraca się i spogląda ku górze – podnosi wysoko dłoń, a w niej widzimy pióro – symbol pracy twórczej, czy też daru natchnienia, jaki otrzymuje z nieba. Równocześnie w księdze pisanej przez Prochora zobaczyć można słowa otwierające Janową Ewangelię: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga…” (J, 1, 1).
To przedstawienie można odnieść do tekstu wczesnochrześcijańskiego apokryfu, zatytułowanego Dzieje Jana pióra Prochora, gdzie opisane jest oświecenie Jana, jakiego miał zaznać podczas pobytu na wyspie Patmos:
Powstał wielki błysk i grzmot tak, że zatrzęsła się ziemia. Padłem twarzą na ziemię i stałem się jak nieżywy. Jan wziął mnie, podniósł i rzekł: „Siądź po prawicy na ziemi”. I uczyniłem tak. Znowu zaczął się modlić, a po modlitwie rzekł do mnie: „Dziecko, Prochorze, pisz na kartach papirusu cokolwiek usłyszysz z ust moich!” I otworzywszy swe usta i spoglądając w niebo rzekł: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga”.
Obraz Jana otrzymującego narzędzie pisarskie z nieba jest wieloznaczny, ale można go skojarzyć z innym apokryficznym źródłem – pochodzącą z VI-VII wieku Apokalipsą Jana. Kończy się ona takim wezwaniem Boga do Jana: „Oto usłyszałeś to wszystko, Janie sprawiedliwy. To zaś przekaż ludziom wierzącym, aby i oni pouczali innych”. W kolejnych miniaturach Tetraewangeliarza ze Studennego, a w szczególności w tej ostatniej, bardzo wyraźnie podkreślono szczególną rolę pisarza – jako człowieka tworzącego, którego natchnienie jest darem płynącym z nieba.
Tetraewangeliarz ze Studennego by Aleksandra Sulikowska is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe License.
