Andrzej Dobosz poleca. Adam Fitas. „Tylko prawda jest ciekawa. O twórczości Józefa Mackiewiczaˮ. Kraków 2019

Warto przypomnieć życiorys Józefa Mackiewicza, autora tak znanych powieści jak Droga donikąd czy Lewa wolna. No i Kontra.

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej 1 kwietnia 1902 roku w Sankt Petersburgu. Był synem Antoniego, „współwłaściciela kilku kamienic w Petersburgu oraz firmy Fochts i Ska produkującej wina”, i Marii z Pietraszkiewiczów. Miał starszego brata Stanisława, urodzonego w 1896 roku, tak jak on w Sankt Petersburgu, który przyjął pseudonim Cat, będącego również powieściopisarzem i publicystą. Cat-Mackiewicz w czerwcu 1954 roku został mianowany premierem i ministrem spraw zagranicznych RP w Londynie. W przeciwieństwie do brata, który nigdy na stałe nie wrócił do Polski, w roku 1956 powrócił do kraju, gdzie zmarł w 1966 roku, w Warszawie.

Ale wróćmy do Józefa – o jego bliskich związkach z bratem jeszcze powiemy. Od roku 1907 mieszkał w Wilnie, gdzie począwszy od 1910 roku uczęszczał „do prywatnego gimnazjum klasycznego Winogradowa, a po zajęciu Wilna przez Niemców od jesieni 1915 do polskiego gimnazjum Stowarzyszenia Nauczycieli i Wychowawców. Od maja 1916 przebywał w majątku Bejnarowo na Kowieńszczyźnie…

Jako uczeń VI klasy gimnazjum wziął ochotniczo udział w wojnie polsko-bolszewickiej”. Potem był 13. Pułk Ułanów Wileńskich, studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim (1921/22). Następnie powrót do Wilna i studia na Uniwersytecie Stefana Batorego, których nie ukończył.

Bardzo młodo, bo w wieku 22 lat, w 1924 roku ożenił się z Antoniną Kopańską, nauczycielką. W tym samym czasie podjął pracę w założonym przez brata Stanisława dzienniku „Słowoˮ. W tym czasie współpracuje również z dziennikami „Kurier Porannyˮ i „Przegląd Wieczornyˮ.

Jego twórczość literacką rozpoczęła współpraca z Kazimierzem Leczyckim. Napisali wspólnie komedię Pan poseł i Julia, która nawet została wystawiona w roku 1931 w Wilnie. W kolejnych latach publikuje reportaże, artukuły i felietony w „Słowieˮ, podpisując je również J.M.

Na początku lat trzydziestych rozpada się jego małżeństwo i w roku 1938 poślubia Barbarę Toporską, dziennikarkę i pisarkę, którą poznał w „Słowieˮ, gdzie i ona pracowała. Pozostaną razem do końca życia.

Schorowana i załamana po śmierci męża Barbara Toporska  zmarła w czerwcu 1985 roku, kilka miesięcy po nim. Prochy obojga pochowano w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie.

Warto wspomnieć, że w roku 1943 „na zaproszenie władz niemieckich (za zgodą polskich władz podziemnych) udał się w grupie dziesięciu robotników polskich z Warszawy  i trzech zagranicznych dziennikarzy do Katynia i był świadkiem ekshumacji pomordowanych oficerów polskich (wywiad pisarza pt. Widziałem na własne oczy ukazał się w»Gońcu Codziennym« 1943)”. Polskę opuścił w styczniu 1945 roku. Z Krakowa przedostał się do Pragi, potem do Wiednia i do Włoch. W roku 1947 zamieszkał w Londynie. Wcześniej jednak (1946) w wydawanym przez brata Stanisława  tygodniku „Lwów i Wilnoˮ ogłaszał artykuły. Potem, od 1951 roku była paryska „Kulturaˮ Jerzego Giedroycia, który wydał mu w 1957 roku, w Instytucie Literackim powieść Kontra,a w 1969 powieść Nie trzeba głośno mówić. Wcześniej jego powieść Droga donikąd (Orbis 1955)ukazała się w Londynie.

W roku 1974 uniwersytet amerykański w Kansas zgłosił Józefa Mackiewicza do Nagrody Nobla.

W Tylko prawda jest ciekawa autor zajmuje się analizą i interpretacją następujących utworów: Droga donikąd. Powieść o zamykaniu świata,

Kontra. Powieść o stracownych złudzeniach Wschodu wobec Zachodu,

Ponary – „Baza”. Reportaż i medytacja o Zagładzie,

Tajemnica żółtej willi oraz inne nowele.

O monografii Adama Fitasa czytamy:

„Lubelski badacz przekonująco burzy stereotypy, których gęstą sieć zarzucono zarówno na biografię autora Kontry,jak i jego dzieła. Ukazuje go jako człowieka odważnego

i niezależnego od wpływów dwudziestowiecznych utopii, a także jako prozaika na wskroś nowoczesnego, obdarzonego ogromną wrażliwością na regionalną odmienność kulturową

i strzegącego tej odmienności.   

(…) Czytelnik poznaje fakty takie jak epopeja kozacka w czasie II wojny światowej, eksterminacja Żydów w podwileńskich Ponarach czy też naloty i bombardawania dywanowe Drezna. A przy okazji poznaje tajniki warsztatu pisarzaˮ.

Adam Fitas. „Tylko prawda jest ciekawa. O twórczości Józefa Mackiewiczaˮ w POLONIE