W historii polskiego piśmiennictwa zapisał się przede wszystkim jako pierwszy tłumacz książek Fryderyka Nietzschego, jednego z największych filozofów drugiej połowy XIX wieku. Przełożył takie jego dzieła, jak: Dusza dostojna, Dytyramby dionizyjskie, Jutrzenka. Ale nie sposób nie przypomnieć, że poza pracą translatorską parał się pracą redakcyjną, ponadto uprawiał własną oryginalną twórczość poetycką i prozatorską.
Był członkiem zespołu redakcyjnego Pism Nietzschego, który oprócz niego współtworzyli Wacław Berent i Leopold Staff, a także Konrad Drzewiecki. W serii tej, wydawanej przez oficynę Jakuba Mortkowicza, ukazały się w jego tłumaczeniu takie utwory, jak m.in.: Poza dobrem i złem, Zmierzch bożyszcz czy Tako rzecze Zaratustra ( pracą nad przekładem tego utworu podzielił się z Berentem).
Stanisław Wyrzykowski (1869–1949) poświęcił popularyzacji myśli i idei Nietzschego w Polsce lwią część swojego życia. Biblioteka Narodowa przechowuje rękopisy wielu jego tłumaczeń niemieckiego filozofa.
Tłumaczył zresztą nie tylko Nietzschego, ale także austriackiego poetę, dramaturga i eseistę Hugo von Hofmannsthala, na przykład pisany tak wierszem, jak i prozą dialog O wierszach, opublikowany w roku 1907.
To z języka niemieckiego, a przecież przekładał także literaturę angielską. Przetłumaczył sonety Williama Szekspira, książki Josepha Conrada (Nostromo oraz Opowieści zasłyszane), Jacka Londona (Nieoczekiwane), a także Edgara Alana Poe. W latach 1922–1929 opublikował dwa tomy jego Arabesek, poza tym Groteski i cieszące się do dzisiaj czytelniczą popularnością Opowieści tajemne. Ponadto przełożył skierowane do młodszego odbiorcy Takie sobie bajeczki Rudyarda Kiplinga.
Do jego niemniej ważnych osiągnięć translatorskich należy tłumaczenie nieco dzisiaj zwietrzałej Historii malarstwa Ryszarda Muthera, której pięć tomów ukazało się w latach 1902–1904. Z tym gigantycznym przedsięwzięciem uporał się Wyrzykowski w sposób godny pochwały i pamięci.
W życiu Stanisława Wyrzykowskiego bardzo ważna była działalność redaktorska. W roku 1899 w Krakowie wydawał „Życie”, w latach 1900–1901 był członkiem zespołu redakcyjnego „Słowa”, zaś w latach 1902–1907 – „Chimery”. Później, w okresie dwudziestolecia międzywojennego współpracował ze „Zdrojem” – trybuną ekspresjonistów, a także z „Maskami” i „Myślą Narodową”. Doprowadził do wydania – we własnym wyborze i układzie – Utworów lirycznych (1910) i Pism mistycznych (1916) Juliusza Słowackiego oraz Poezji wybranych (1911) Zygmunta Krasińskiego.
Ale do jego największych zasług edytorskich należy odczytanie z rękopisów i podanie do druku w 1923 roku – opatrzonego przedmową Zenona Przesmyckiego-Miriama – tomu Poezji Kazimiery Zawistowskiej, najświetniejszej poetki Młodej Polski.
Stanisław Wyrzykowski parał się także własną oryginalną twórczością, również poetycką. Swoje wiersze publikował na łamach prasy literackiej od 1895 roku, ale pierwszy i jedyny zbiór wydał dopiero w roku 1931 pod znamiennym tytułem Plon życia. Uważa się, że jego nad wyraz osobista liryka powstawała pod intelektualnym wpływem Nietzschego, ale także idei Henri Bergsona. Na swojej drodze poetyckiej przeszedł od nastrojowości, impresyjności i symbolizmu do wyciszonej refleksji filozoficznej. Po latach, na jeden z jego wierszy (Trzy łodzie) zwrócił uwagę w swojej dwutomowej monografii Młoda Polska Kazimierz Wyka akcentując, że zasadą budowy poetyckiego świata tego autora jest „irrealna, statyczna i harmonijna dekoracyjność”.
Uprawiał Wyrzykowski także prozę. W latach 1926–1929 pracował nad trzema powieściami historycznymi, osnutymi wokół postaci Dymitra Samozwańca, a ogłoszonymi drukiem w roku 1930: Wilki pod murem Kremla, Zwycięskie słońce i Krwawy zachód. Powieści te współtworzą trylogię Moskiewskie gody (Legenda o tajemniczym carze). Pozostawił także w rękopisie trzy tomy powieści zatytułowanej Epopeja, nad którą pracę zakończył w październiku 1939 roku. W Bibliotece Narodowej znajduje się ponadto rękopis jego wspomnień zatytułowanych Ver Sacrum. Poemat mojej młodości.
◊◊◊
Digitalizację materiałów bibliotecznych w ramach projektu „Patrimonium – zabytki piśmiennictwa” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
◊◊◊
