Przegląd Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona/Blog

Tetraewangeliarz suczawski jest zdobiony jedynie dwiema całostronicowymi miniaturami poprzedzającymi Ewangelię Mateusza i Ewangelię Marka. Nie wiadomo, z jakich powodów przed dwiema kolejnymi księgami Nowego Testamentu nie wykonano wizerunków ich autorów. Obie zachowane miniatury ukazują ewangelistów podczas ich pracy, obie też zawierają elementy dodatkowe, które nadają tym przedstawieniom szczególne znaczenie. Są to dzieła zagadkowe, a ich ikonografia ma zapewne jakiś związek z różnego rodzaju ruchami heretyckimi, które w XV i XVI wieku były aktywne na obszarze zachodniej Rusi i Mołdawii. Kodeks, ufundowany przez nieznaną nam bliżej Teodorę Dragnę, powstał dla cerkwi św. Jerzego w Suczawie.

b7939285 29

Pierwsza z miniatur Tetraewangeliarza suczawskiego, ze świętym Mateuszem, ukazuje – powyżej jego postaci – popiersie Boga, Odwiecznego Dniami (Dn 7, 9). W dolnej partii zaś – starotestamentowych patriarchów: Abrahama, Izaaka i Jakuba. Ich wizerunki należy zapewne rozumieć w kontekście początkowego fragmentu Ewangelii Mateusza: „Rodowód Jezusa Chrystusa, syna Dawida, syna Abrahama. Abraham był ojcem Izaaka; Izaak ojcem Jakuba” (Mt 1, 1-2), jako swego rodzaju wizualny odpowiednik opowieści o pochodzeniu Jezusa. Znajdujące się w górnej części miniatury przedstawienie Odwiecznego Dniami w tym kontekście można interpretować jako wyraz nie tylko „ludzkiego”, ale również boskiego rodowodu Chrystusa. Zestawienie obydwu wątków ikonograficznych: obrazu Odwiecznego Dniami i wizerunków przodków Jezusa zyskuje znaczenie w odniesieniu do fragmentu Księgi Izajasza, gdzie pojawia się zapowiedź przyjścia Syna Bożego: „Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel” (Iz 7, 14).

c7939285 29

Podobnie należy rozumieć miniaturę ze św. Markiem. W jej górnej partii przedstawiono trzy postacie: pośrodku odzianego w białą szatę, siwobrodego Boga – Odwiecznego Dniami, po lewej stronie Chrystusa, który wyobrażony jest jako młody mężczyzna oraz – po prawej – gołębicę Ducha Świętego na tle ołtarza z krzyżem. Poniżej miniatury z ewangelistą znajdują się przedstawienia: św. Jana Chrzciciela, gwiazdy i serafina. Postać Jana Chrzciciela tłumaczy się z kolei tym, że jego Ewangelię Marka rozpoczyna opis działalności Poprzednika, a w tym chrztu Jezusa podczas którego nastąpiła Epifania (Mk 1, 1-11). Ukazaną tu gwiazdę należy interpretować w kontekście starotestamentowych proroctw; w sąsiedztwie przedstawień chrystologicznych może oznaczać ona światłość (w kontraście do ciemności), która jest opisywana w źródłach profetycznych, w szczególności w Księdze Izajasza, gdzie mowa jest o tym, że „naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką; nad mieszkańcami kraju mroków światło zabłysło”. Światłość jest tutaj znakiem objawienia i odnowienia ludu wobec przyjścia na świat Mesjasza: „albowiem Dziecię nam się narodziło, syn został nam dany, na Jego barkach spoczęła władza. Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bóg Mocny, Odwieczny Ojciec” (Iz 9, 1, 5). Istotną rolę odgrywa także apokaliptyczne odniesienie do symbolu gwiazdy, np. w związku z epilogiem Apokalipsy, gdzie przywoływane są słowa Syna Bożego: „Posłałem mojego anioła, by wam zaświadczyć o tym, co dotyczy Kościołów. Jam jest Odrośl i Potomstwo Dawida, Gwiazda świecąca, poranna” (Ap 22, 16). W tym kontekście mówi także o obecności Ducha („A Duch i Oblubienica mówią: Przyjdź” (Ap 22, 17). Widoczny po prawej stronie gwiazdy serafin, który ma dwie pary skrzydeł purpurowych i jedną cynobrową może być w odniesieniu do opisanych powyżej wizerunków interpretowany zgodnie z przekonaniem, że serafini i cherubini są istotami oznaczającymi Słowo i Ducha.

a7939285 151

Apokaliptyczne znaczenie należy brać pod uwagę również w kontekście Ewangelii Marka, gdzie wspomina się, że wkrótce po uwięzieniu Jana Chrzciciela Jezus głosił: „Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelie” (Mk 1,14). Słowa wypisane na zwoju, trzymanym przez Poprzednika odnoszą się właśnie do jego nauczania, w którym jednym z najważniejszych aspektów było przywoływanie wizji końca dziejów – według Ewangelii Mateusza Jan głosił bowiem: „Nawróćcie się, bo bliskie jest królestwo niebieskie” (Mt 3, 2). Narodziny Jezusa, jego chrzest, ale także zapowiedź kresu historii wydają się zatem na omawianej miniaturze zasygnalizowane w równoległych motywach ikonograficznych, tak jak obecne są na pierwszych kartach Ewangelii, której odpowiadają.

b7939285 151

Ikonografia miniatur Tetraewangeliarza suczawskiego jest bardzo rozbudowana, a jej najbardziej tajemniczym aspektem pozostają wizerunki ukazujące Boga – Odwiecznego Dniami, a w tym kontekście także przedstawienie trynitarne towarzyszące miniaturze ze św. Markiem. Być może powstały one jako reakcja na wystąpienia antytrynitarskich grup, które miały miejsce na terenie Mołdawii i zachodniej Rusi w XV, ale i XVI stuleciu.

7939285 151

 

Licencja Creative Commons
Tetraewangeliarz suczawski by Aleksandra Sulikowska is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe License.