Przegląd Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona/Blog

Plan de la ville de Varsovie : dedie a S. M. Avgvste III Roi de Pologne, Electevr de Saxe etc. etc., levé par ordre de S. E. M. le Comte Bielinski Grand Marechal de la Covronne, 1762 r., skala 1:6700. Miedzioryt. 4 ark., każdy 66×51 cm; sklejony – oprawiony w ramę, za szkłem. Orientacja zachodnia. ZZK 36 590.

Plan ten jest najwybitniejszym dziełem warszawskiej kartografii osiemnastego stulecia. Zadedykowano go zleceniodawcy, marszałkowi wielkiemu koronnemu Franciszkowi Bielińskiemu, który był inicjatorem modernizacji Warszawy oraz przewodniczył Komisji Brukowej, mającej na celu poprawę warunków sanitarnych w stolicy. Zasługi Bielińskiego dla miasta oceniano bardzo wysoko, to właśnie na jego cześć ulica Marszałkowska zyskała swoją nazwę.

b3741651

Plan został oparty na pomiarach Jakuba Fontany i jest pomniejszona wersją rękopiśmiennej mapy Warszawy wykonanej w skali 1:1100 przez podpułkownika Regimentu Gwardii Pieszej Koronnej, inżyniera, architekta i kartografa Pierre’a Ricauda de Tirregaille w 1762 roku. Rękopis ten był przechowywany w zbiorach Archiwum Miejskiego w Warszawie i przez długie lata służył jako podstawa do rozwiązywania wątpliwości związanych z gruntami. W roku 1944 spłonął wraz z całym Archiwum, zachowały się jednak negatywy zdjęć oryginału (w zbiorach Instytutu Sztuki PAN) oraz dziewiętnastowieczna kopia (w zbiorach Zakładu Zbiorów Kartograficznych BN). Plan został wyrytowany przez kapitana wojsk koronnych, Holendra Jakuba Teofila Marstallera.

Fragment dziewiętnastowiecznej kopii planu Tirregaille'a.
Fragment dziewiętnastowiecznej kopii planu Tirregaille’a.

Swoim zasięgiem plan obejmuje Warszawę i Pragę, od Koszar Gwardii Pieszej Litewskiej na Ujazdowie do Koszar Gwardii Pieszej Koronnej (obecnie tereny Cytadeli) oraz od Pola Elekcyjnego na Woli do jurydyk praskich na prawym brzegu Wisły, które jednak przedstawiono w sposób schematyczny i niezgodny z rzeczywistością.

Koszary Gwardii Pieszej Koronnej.
Koszary Gwardii Pieszej Koronnej.

U dołu po lewej stronie, poniżej tytułu, znajduje się nota: Par M.P.RICAVD de TIRREGAILLE Lieut Colonel et Inginieur au Service du Roi et de la REPVBLIQVE en 1762. Nad tytułem widnieje oko opatrzności, a na prawo od niego orzeł trzymający w szponach medalion z monogramem Królewskim: AR (Augustus Rex).

a3741651

U góry oraz po bokach plan otoczony jest 17 widokami najważniejszych budowli Warszawy wraz z konwencjonalnymi przedstawieniami mieszczan i szlachty. Co ciekawe, na wszystkich rycinach, poza przedstawieniem kościoła św. Krzyża, ludziom towarzyszą psy, które były ważnymi mieszkańcami osiemnastowiecznej Warszawy. Poniżej planu znajduje się panorama miasta z tytułem umieszczonym we wstędze na tle nieba: VUE DE VARSOVIE DU COTTE [sic!] DE LA VISTULE. W dolnych rogach mapy umieszczono legendę w języku polskim i francuskim: „Wykład / Ranvoÿ” – wykaz pałaców i kościołów (numery 1-82), jurydyk (A-J) oraz bram (A-E), które znalazły się na planie. Na końcu legendy widnieje przywilej sprzedaży wydany przez króla: „Se Vend á Varsovie avec Privilege du Roi”.

Pałac Branickich.
Pałac Branickich.
Pałac Radziwiłłów (Namiestnikowski).
Pałac Radziwiłłów (Namiestnikowski).
Pałac Sułkowskiego (Kazimierzowski).
Pałac Sułkowskiego (Kazimierzowski).
Pałac Bielińskich.
Pałac Bielińskich.
44
Biblioteka Załuskich.
60
Kościół św. Krzyża.
82
Pałac Krasińskich.

I choć plan Tirregaille’a w wersji miedziorytniczej był w XVIII i na początku XIX wieku wielokrotnie kopiowany i wydawany przez innych kartografów, takich jak George-Louis Le Rouge, Giovanni Antonio Rizzi Zannoni, czy Pierre François Tardieu, to jednak w zbiorach polskich zachowało się tylko kilka kopii tej mapy.

 

Licencja Creative Commons
Warszawa 1762 by Barbara Majewska i Małgorzata Tomaszewska is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe License.